Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 9413:2012 về Điều tra, đánh giá địa chất môi trường - An toàn phóng xạ

• Số hiệu: TCVN9413:2012
• Loại văn bản: Tiêu chuẩn Việt Nam
• Nơi ban hành: ***
• Người ký: ***
• Ngày ban hành: Năm 2012

Các mức	Đối tượng áp dụng	Qui định
Mức hành động	Trường học	> 150 Bq/m^3
	Nhà ở	> 200 Bq/m^3
	Nhà làm việc	> 300 Bq/m^3
Mức khuyến cáo	Nhà xây mới	< 100 Bq/m^3
	Nhà hiện sử dụng	< 200 Bq/m^3
Mức phấn đấu	Các loại nhà	< 60 Bq/m^3

CHÚ THÍCH 1: Sau khi đã áp dụng tất cả các giải pháp giảm thiểu nồng độ khí radon tự nhiên trung bình nằm trong nhà ở ở mức hành động thì phải chuyển đổi mục đích sử dụng.

PHỤ LỤC A

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.1. Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (1996), Tiêu chuẩn Việt Nam về môi trường, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật.

1.2. Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (1998), Văn bản qui phạm pháp luật về an toàn và kiểm soát bức xạ, Ban An toàn phóng xạ và Hạt nhân, Hà Nội.

1.3. TCVN 6053 : 1995, Chất lượng nước – đo tổng độ phóng xạ anpha trong nước không mặn – phương pháp nguồn dày, Trung tâm Tiêu chuẩn – Chất lượng xuất bản.

1.4. TCVN 6219 : 1995, Chất lượng nước – đo tổng độ phóng xạ beta trong nước không mặn, Trung tâm Tiêu chuẩn – Chất lượng xuất bản.

1.5. IAEA – TECDOC – 1244 (2001), Impact of new environment and safety regulations on uranium exploration, mining, milling and management of its waste, International Atomic Energy Agency, Vienna.

...

...

...

1.7. ICRP – Publication 82, Protection of the Public in situation Prolonged Radiation Exposure, Published by PERGAMON.

1.8. IAEA Safety Standarts Series No. RS-G-1.6 (2004) Occupational Radiation Protection in the Mining and Processing of Raw Materials, International Atomic Energy Agency, Vienna, 2004.

1.9.

PHỤ LỤC B

CÁC HIỆU ỨNG SINH HỌC BỨC XẠ VÀ CÁC NGUYÊN LÝ AN TOÀN BỨC XẠ

II.1. Các hiệu ứng sinh học bức xạ

II.1.1. Cơ chế tác dụng của bức xạ ion hóa

...

...

...

a. Giai đoạn hóa lý

Giai đoạn hóa lý thường rất ngắn, chỉ xảy ra trong khoảng từ 10^-16 đến 10^-13 giây. Trong giai đoạn này các phân tử sinh học cấu tạo trong tổ chức sống chịu tác dụng trực tiếp hoặc gián tiếp của bức xạ ion hóa.

Dưới tác dụng trực tiếp, bức xạ ion hóa trực tiếp truyền năng lượng và gây nên quá trình kích thích và ion hóa của các phân tử sinh học dẫn đến tổn thương các phân tử đó. Tác dụng này dễ quan sát được trên thực nghiệm với các vật chất khô.

Dưới tác dụng gián tiếp, bức xạ ion hóa tác dụng lên phân tử nước (chiếm 75% trong tổ chức sống) gây nên hiện tượng xạ phân các phân tử nước tạo thành các ion H^+ và OH^-, chúng đánh lên các phân tử sinh học gây tổn thương chúng.

b. Giai đoạn sinh học

Giai đoạn này có thể kéo dài vài chục năm sau khi bị chiếu xạ, những tổn thương hóa sinh ở giai đoạn đầu nếu không được hồi phục sẽ dẫn đến những rối loạn về chuyển hóa tiếp đến là tổn thương về hình thái và chức năng của tế bào. Kết quả cuối cùng là những hiệu ứng sinh học trên cơ thể sống được biểu hiện hết sức đa dạng.

II.1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu ứng sinh học của bức xạ

a. Liều chiếu

- Liều chiếu là yếu tố quan trọng nhất quyết định tính chất và tổn thương sau chiếu xạ.

...

...

...

Liều

Hiệu ứng

0,1 Gy

Không có dấu hiệu tổn thương lâm sàng, tăng sai lạc nhiễm sắc thể có thể phát hiện được

1 Gy

Xuất hiện bệnh phóng xạ trong số 5-7% cá thể sau chiếu xạ

2-3 Gy

Rụng lông, đục thủy tinh thể, giảm bạch cầu, xuất hiện ban đỏ trên da. Bệnh phóng xạ gặp ở hầu hết cá thể bị chiếu. Tử vong 10-30% số cá thể sau chiếu xạ

3-5 Gy

...

...

...

6 Gy

Vô sinh vĩnh viễn ở cả nam lẫn nữ. Tử vong 50% số cá thể sau chiếu xạ kể cả khi được điều trị tốt.

b. Suất liều chiếu

Cùng với 1 liều hấp thụ như nhau, thời gian chiếu kéo dài sẽ làm giảm hiệu ứng sinh học của bức xạ.

c. Diện tích bị chiếu

Mức độ tổn thương sau chiếu xạ phụ thuộc rất nhiều vào diện tích chiếu, chiếu 1 phần (chiếu cục bộ) hay chiếu toàn bộ cơ thể. Liều tử vong khi chiếu xạ toàn phần thường thấp hơn so với chiếu cục bộ.

II.1.3. Các biện pháp giảm liều chiếu ngoài

Có 3 biện pháp giảm liều chiếu ngoài:

1, Khoảng cách (càng xa càng tốt): Suất liều chiếu từ một nguồn bức xạ tỷ lệ nghịch với bình phương khoảng cách. Do vậy, càng đứng cách xa nguồn càng tốt.

...

...

...

3, Che chắn: Trong trường hợp hai biện pháp trên đã áp dụng nhưng liều vẫn cao thì cần phải sử dụng các vật liệu che chắn thích hợp.

PHỤ LỤC C

BẢO VỆ NGUY HIỂM ĐỐI VỚI BỨC XẠ CHIẾU TRONG VÀ CHIẾU NGOÀI

III.1. Các mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài

Bức xạ chiếu ngoài là bức xạ từ 1 nguồn ngoài cơ thể. Một mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài tồn tại khi bức xạ ion hóa từ một nguồn ngoài cơ thể có tiềm năng gây ra một sự tổn hại. Mối nguy hiểm này khác với mối nguy hiểm bức xạ chiếu trong, nó tồn tại khi có tiềm năng chiếu xạ từ các chất phóng xạ xâm nhập vào cơ thể. Bảng 6 dưới đây trình bày mối nguy hiểm của bức xạ chiếu ngoài

Bảng 6: mối nguy hiểm của bức xạ chiếu ngoài

TT

Loại bức xạ

...

...

...

1

2

3

4

5

Các loại hạt anpha

Các hạt beta

Các tia gamma

Các tia X

...

...

...

Không

Không đáng kể

Nghiêm trọng

Nghiêm trọng

Nghiêm trọng

III.1.1. Các nguồn nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài

Trong phạm vi Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lí, các nguồn chiếu ngoài bao gồm các nguồn phát bức xạ α,β,γ từ quặng phóng xạ Uranium, Thorium, kali, và các nguồn phát xạ notron và gamma dùng trong các phương pháp đo Karota phân tích kích hoạt huỳnh quang tia X, đo độ ẩm, mật độ như nguồn Am^241, Cf^252, Po-Be, Co^60… Ngoài ra còn có các loại mẫu chuẩn dùng để hiệu chuẩn các máy đo phóng xạ cũng phát bức xạ β,γ gây ra chiếu ngoài.

III.1.2. Kiểm soát mối nguy hiểm của bức xạ chiếu ngoài

Có 3 kỹ thuật cơ bản để kiểm soát mối nguy hiểm của bức xạ chiếu ngoài. Đó là:

...

...

...

Khoảng cách

Che chắn

Áp dụng các phương pháp này có thể làm giảm liều nhận được do bị chiếu xạ bởi nguồn bức xạ ngoài.

1, Thời gian

Liều bức xạ nhận được bởi một người làm việc trong 1 vùng có suất liều chiếu nhất định phụ thuộc vào thời gian làm việc trong vùng đó.

D = R.T

Trong đó: D là liều nhận được

R là suất liều

T là thời gian bị chiếu xạ

...

...

...

Kiểm soát khoảng cách là phương pháp hữu hiệu khác để giảm mức liều chiếu xạ ngoài. Nói một cách đơn giản là khoảng cách đến nguồn bức xạ càng lớn thì liều chiếu xạ tổng cộng phải chịu càng nhỏ.

Mối quan hệ giữa suất liều từ một nguồn điểm (một nguồn có kích thước nhỏ) và khoảng cách đến nguồn đó được cho bởi phương trình 2:

R = K/d^2

Trong đó: R là suất liều

d là khoảng cách đến nguồn

K là một giá trị không đổi đối với nguồn phóng xạ nhất định

Như vậy, khi khoảng cách đến nguồn tăng gấp đôi, suất liều giảm tới một phần tư giá trị ban đầu của nó.

3, Che chắn

Loại vật liệu che chắn và chiều dày cần thiết để làm suy giảm suất liều bức xạ xuống mức mong muốn phụ thuộc vào các yếu tố sau:

...

...

...

Hoạt độ phóng xạ của nguồn

Suất liều chấp nhận được bên ngoài che chắn.

Bảng 7: Vật liệu che chắn được khuyến cáo

TT

Loại bức xạ

Vật che chắn được khuyến cáo

1

2

3

...

...

...

5

Hạt anpha

Hạt beta năng lượng thấp

Hạt beta năng lượng cao

Tia X và tia gamma

Nơtron

Không

Không

Thủy tinh hữu cơ bao xung quanh chì

...

...

...

Bê tông, nước, polyetilen, parafin, Bo

III.2. Các mối nguy hiểm bức xạ chiếu trong

Mối nguy hiểm bức xạ chiếu trong tồn tại khi có một khả năng về mối nguy hiểm do chất phóng xạ xâm nhập vào cơ thể. Chất phóng xạ xâm nhập vào cơ thể chủ yếu từ 2 con đường: hô hấp và ăn uống, ngoài ra nó cũng có thể xâm nhập vào cơ thể qua sự hấp thụ của da và xâm nhập qua vết thương hở.

III.2.1. Các nguồn hở và nhiễm bẩn phóng xạ

Các nguồn chất phóng xạ được chia thành hai loại: nguồn kín và hở. Nguồn kín là chất phóng xạ mà nó hoặc là được đóng kín trong 1 vỏ bọc hoặc là ở dạng rắn nhờ đó không một lượng chất phóng xạ nào có thể bị mất mát khi sử dụng. Ngược lại, một nguồn hở là một chất phóng xạ mà nó không được bọc kín hoặc ở trong dạng mà nhờ đó một lượng chất phóng xạ có thể bị mất mát khi sử dụng thông thường (như chất bột, lỏng hoặc khí). Khi chất phóng xạ được bọc kín, nó có thể tạo ra mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài đối với người làm việc cạnh đó. Tuy nhiên khi nó là nguồn hở, nó có thể tạo ra 1 mối nguy hiểm bức xạ chiếu trong, nguồn hở cũng có thể là một mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài.

Chất phóng xạ khi tình cờ xảy ra hay khi có mặt ở một vị trí nơi mà nó không mong muốn (kể cả trong hay trên cơ thể con người) được định nghĩa là nhiễm bẩn.

Điều quan trọng cần nhớ rằng những lượng nhiễm bẩn rất nhỏ mà chúng ta gây ra một mối nguy hiểm bức xạ chiếu ngoài không đáng kể thì lại có thể đưa ra một mối nguy hiểm bức xạ chiếu trong đáng kể. Có hai lí do chính của điều này:

1, Một chất khi phóng xạ xâm nhập vào cơ thể nó sẽ tiếp tục chiếu xạ các tế bào và cơ quan của cơ thể cho tới khi chất phóng xạ này phân rã hoặc là nó bị thải ra ngoài. Để tránh khỏi mối nguy hiểm này cần phải che chắn các nguồn bức xạ chiếu ngoài.

2; Khi chất phóng xạ xâm nhập vào cơ thể nó trong sự tiếp xúc với tế bào cơ thể. Điều rất nguy hiểm với các nhân phóng xạ anpha. Các hạt anpha được phát ra này có một quãng chạy rất nhỏ trong tế bào (bậc micromet) và lắng đọng tất cả năng lượng của chúng trong một thể tích rất nhỏ. Từ đó sự hủy tế bào lớn đến nỗi các tế bào của cơ thể không chắc được phụ hồi.

...

...

...

3, Các nguồn hở gây nên chiếu trong

Trong phạm vi quản lí của Bộ Tài nguyên và Môi trường, rất nhiều nguồn hở gây nên mối nguy hiểm chiếu trong cho con người, đó là:

- Các vùng mỏ phóng xạ, đất hiếm, các vùng mỏ có cộng sinh phóng xạ…

- Quặng có phóng xạ khi đem gia công, làm giàu.

- Khi phân tích các mẫu quặng có phóng xạ, các mẫu nước có phóng xạ

- Khi sử dụng các mẫu nước Radi-226 để chuẩn máy.

Bảng 8: Hiệu ứng của loại bức xạ gây mối nguy hiểm chiếu trong và chiếu ngoài.

Loại nhiễm bẩn

Mối nguy hiểm chiếu trong

...

...

...

Anpha

Beta

Gamma

Nghiêm trọng

Trung bình

Không nghiêm trọng

Không

Trung bình

Nghiêm trọng

...

...

...

Các vùng làm việc có thể được phân loại theo mức nguy hiểm của bức xạ chiếu trong. Hệ thống phân loại trong đó các vùng có thể được phân loại thành vùng kiểm soát hoặc vùng giám sát được khuyến cáo theo tiêu chuẩn an toàn quốc tế của IAEA.

Vùng kiểm soát là vùng mà ở đó có các biện pháp bảo vệ an toàn riêng và các dự phòng an toàn là có thể được yêu cầu để kiểm soát sự chiếu xạ thông thường và để ngăn chặn hay hạn chế sự chiếu xạ tiềm năng.

Vùng giám sát là vùng mà ở đó các điều kiện chiếu xạ nghề nghiệp được xem xét liên tục nhưng không đòi hỏi các biện pháp bảo vệ an toàn riêng.

Vùng không phân loại là vùng mà ở đó không đòi hỏi các phương pháp bảo vệ an toàn và chiếu xạ nghề nghiệp cũng không cần phải xem xét liên tục.

Nói chung, việc phân loại các vùng thay đổi phù hợp với sự cần thiết đặc biệt của nơi làm việc và thường được dựa vào kinh nghiệm vận hành và sự đánh giá.

III.2.3. Nội quy

Các nội quy được sử dụng ở nơi làm việc để kiểm soát các mức nhiễm bẩn và giảm thiểu các trường hợp chất phóng xạ bị xâm nhập vào cơ thể. Bản liệt kê sau đây đưa ra vài ví dụ về các đối tượng mà chúng được đề cập tới trong các nội quy làm việc.

a, Cấm ăn uống, hút thuốc hay trang điểm ở các vùng được phân loại.

b, Duy trì các nội quy vệ sinh phòng tốt

...

...

...

d, Kiểm soát nhiễm bẩn cá nhân và vùng thường xuyên

e, Kiểm soát việc đi vào các vùng được phân loại

f, Các nội quy đi vào và đi ra các vùng được phân loại

g, Duy trì việc thống kê các nguồn phóng xạ.

MỤC LỤC

Lời nói đầu

TCVN 9413 : 2013 Điều tra, đánh giá địa chất môi trường - An toàn phóng xạ

1. Phạm vi áp dụng

...

...

...

3. Đối tượng áp dụng

4. Các thuật ngữ

5. Quy định về an toàn phóng xạ trong các hoạt động điều tra, đánh giá địa chất, thăm dò khoáng sản và đo địa vật lý lỗ khoan có sử dụng nguồn bức xạ

6. Giới hạn liều chiếu

7. Quy định các mức nồng độ radon tự nhiên trong nhà

Phụ lục A. Danh mục tài liệu tham khảo

Phụ lục B. Các hiệu ứng sinh học bức xạ và các nguyên lý an toàn phóng xạ

Phụ lục C. Bảo vệ nguy hiểm với bức xạ chiếu trong và chiếu ngoài