Quyền thừa kế nhà, đất của vợ hai và con dâu

Về quyền sở hữu căn nhà trên diện tích đất 550 m2 tại Hưng Yên: Căn cứ Điều 1 Luật đất đai năm 1987 quy định:

“Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý”. Vì vậy bố ông không có quyền sở hữu đối với quyền sử dụng 550 m2 đất của tổ tiên để lại mà chỉ có quyền sở hữu đối với căn nhà trên đất. Vì bố ông lấy hai vợ và đều xảy ra trước thời điểm Luật hôn nhân và gia đình năm 1959 có hiệu lực (thời điểm bố ông lấy mẹ ông - là vợ hai vào năm 1940) nên hôn nhân của bố ông đối với bà vợ hai cũng được coi là hợp pháp. Căn cứ Điều 15 Luật hôn nhân và gia đình năm 1959 quy định:

“Vợ và chồng đều có quyền sở hữu, hưởng thụ và sử dụng ngang nhau đối với tài sản có trước và sau khi cưới”. Do đó căn nhà ở Hưng Yên là tài sản chung của bố ông và hai người vợ. 
Quyền thừa kế đối với phần di sản của bố ông: Năm 1979 khi bố ông mất không có di chúc nên phần tài sản của bố ông trong khối tài sản chung vợ chồng được chia theo pháp luật. Căn cứ Điều 2 Pháp lệnh thừa kế năm 1990 quy định: “Công dân không phân biệt nam nữ đều có quyền bình đẳng về quyền... hưởng di sản thừa kế” thì người vợ hai cũng có quyền thừa kế đối với phần di sản của bố ông như với các thừa kế khác (cụ thể là như bà vợ cả cùng các con của bố ông). Căn cứ dữ kiện ông nêu: bà vợ cả có một người con gái đã mất nhưng không có chồng con, còn vợ hai thì có bảy người con, nên những người thừa kế thuộc hàng thứ nhất của bố ông theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 25 Pháp lệnh thừa kế năm 1990 gồm: “vợ,... con đẻ... của người chết” nên hai người vợ và bảy người con đang còn sống của người vợ hai (không có con của bà vợ cả nữa vì đã mất vào năm 1971 tức là mất trước bố ông). Cũng theo quy định nêu trên thì người con dâu thứ ba không được hưởng thừa kế vì không thuộc hàng thừa kế nào của bố ông. Nhưng vì vào thời điểm bố ông mất quyền sử dụng đất không được coi là di sản thừa kế nên những người thừa kế của bố ông chỉ có quyền hưởng thừa kế đối với căn nhà và các tài sản trên đất. Do đó tài sản trên đất được xác định là tài sản chung của những người thừa kế. 
Quyền sở hữu đối với nhà và quyền sử dụng diện tích 550 m2 đất sau thời điểm bố ông mất: 
Sau khi bố ông mất không có ai yêu cầu chia thừa kế mà toàn bộ nhà, đất vẫn do mẹ ông và bà vợ cả quản lý. Điều 1 Luật đất đai năm 1987 quy định:

“Nhà nước giao đất cho... cá nhân (gọi là người sử dụng) để sử dụng lâu dài. Người đang sử dụng đất hợp pháp thì được tiếp tục sử dụng theo quy định của Luật này”. Như vậy hai bà vợ của bố ông được xác định là người sử dụng đất hợp pháp theo quy định của Luật đất đai năm 1987. Lúc đó tại quê Hưng Yên chỉ có mẹ ông, bà vợ cả cùng với vợ chồng người con thứ ba ở tại đây, còn các người con khác ở chỗ khác. Năm 1980 vợ chồng người em thứ ba đã phá nhà cũ và xây dựng nhà mới trên diện tích đất đó. Như vậy là tài sản chung (căn nhà có nguồn gốc của tổ tiên để lại) đã không còn vào thời điểm đó, trên đất có ngôi nhà - là tài sản của vợ chồng người con trai thứ ba. Còn quyền sử dụng đất là của hai bà vợ vì theo quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật đất đai năm 1993, 1998 thì:

“Người sử dụng đất ổn định được Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn xác nhận thì được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xét và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất”. Do đó hai bà vợ đã được đăng ký tên trong bản đồ địa chính và thuộc trường hợp được xét cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên căn cứ dữ kiện ông nêu thì có những sự kiện xảy ra như: Năm 1984 người em trai thứ ba đã mất. Năm 1991 mẹ của ông (người vợ hai) ra Hà Nội ở. Tại nhà đất ở quê chỉ có bà vợ cả và người con dâu thứ ba ở. Năm 1996 người con dâu đã tự ý kê khai đối với quyền sử dụng 550 m2 đất và đã được cấp giấy chứng nhận (mà không ai được biết). Năm 2000 bà vợ cả mất không có di chúc, toàn bộ nhà đất này chỉ có một mình người con dâu thứ ba quản lý. Vì quyền sử dụng đất tại quê không phải là tài sản của người con trai thứ 3 nên người con dâu thứ ba chỉ là người tạm thời quản lý trông nom diện tích đất đó. Căn cứ quy định pháp luật vào thời điểm cấp giấy chứng nhận năm 1996 (cụ thể là Nghị định số 17/1999/NĐ-CP ngày 29/3/1999 của Chính phủ về thủ tục chuyển đổi, chuyển nhượng, cho thuê, cho thuê lại, thừa kế quyền sử dụng đất và thế chấp góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất) thì việc cấp giấy chứng nhận cho người sử dụng đất phải căn cứ vào các giấy tờ về “thừa kế, tặng cho quyền sử dụng đất” theo quy định tại điểm đ khoản 2 Điều 3 Nghị định số 17/1999/NĐ-CP ngày 29/3/1999. 
Như vậy việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng toàn bộ diện tích đất này cho người con dâu vào năm 1996 khi hai bà vợ đang còn sống là không đúng vì người này không phải là người sử dụng đất hợp pháp và không có các loại giấy tờ mà pháp luật quy định như nêu trên. Nếu đúng như trong bản đồ địa chính có tên hai bà vợ (bà vợ cả đã mất và không có người thừa kế) nên chỉ có bà vợ hai có tên trong bản đồ địa chính. Như vậy bà vợ hai được xác định là người sử dụng đất và có đủ điều kiện để được xét cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng toàn bộ diện tích 550 m2 ở quê vì theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 50 Luật đất đai năm 2003 thì việc người sử dụng đất “có tên trong sổ địa chính” cũng được coi là một trong các loại giấy tờ hợp lệ để cấp giấy chứng nhận. Căn cứ khoản 7 Điều 25 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2004 thì bà vợ hai có quyền yêu cầu Toà án giải quyết tranh chấp “quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất” cụ thể: yêu cầu Toà án xác định bà vợ hai có quyền đối với quyền sử dụng 550 m2 đất theo quy định của Luật đất đai còn người con dâu chỉ có quyền sở hữu đối với ngôi nhà trên đất.