|
BỘ Y TẾ
-------
|
CỘNG HÒA XÃ
HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
---------------
|
|
Số: 1223/QĐ-BYT
|
Hà Nội, ngày 05 tháng 04 năm 2016
|
QUYẾT ĐỊNH
VỀ
VIỆC BAN HÀNH HƯỚNG DẪN TẠM THỜI CHĂM SÓC PHỤ NỮ MANG THAI TRONG BỐI CẢNH DỊCH
BỆNH DO VIRUT ZIKA
BỘ TRƯỞNG BỘ Y TẾ
Căn cứ Nghị định số
63/2012/NĐ-CP ngày 31 tháng 8 năm 2012 của Chính
phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Y tế;
Theo đề nghị của Vụ trưởng
Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Bộ Y tế,
QUYẾT ĐỊNH:
Điều 1. Ban hành kèm theo Quyết định này Hướng dẫn tạm thời chăm sóc
phụ nữ mang thai trong bối cảnh dịch bệnh do virut Zika
Điều 2. Quyết định này có hiệu lực, kể từ ngày ký, ban hành.
Điều 3. Các ông, bà: Chánh Văn phòng Bộ; Chánh Thanh tra Bộ; Vụ trưởng
Vụ sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em; các Vụ trưởng, Cục trưởng. Tổng cục trưởng thuộc Bộ
Y tế; Thủ trưởng các đơn vị trực thuộc Bộ; Giám đốc Sở Y tế các tỉnh, thành phố
trực thuộc Trung ương, Thủ trưởng Y tế các Bộ, ngành và Thủ trưởng các đơn vị
liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.
|
Nơi nhận:
-
Như Điều 3;
- Bộ trưởng (để báo cáo);
- Các Thứ trưởng (để
biết);
- Website Bộ Y
tế;
- Lưu: VT, BM-TE
|
KT. BỘ TRƯỞNG
THỨ TRƯỞNG
Nguyễn Viết Tiến
|
TÀI LIỆU
VỀ
VIỆC BAN HÀNH HƯỚNG DẪN TẠM THỜI CHĂM SÓC PHỤ NỮ MANG THAI TRONG BỐI CẢNH DỊCH
BỆNH DO VIRUT ZIKA
(Ban
hành kèm theo Quyết định số: 1223/QĐ-BYT ngày 05 tháng
4 năm 2016 của Bộ trưởng Bộ Y tế)
1. Đại cương
Bệnh do vi rút Zika là bệnh truyền nhiễm
cấp tính, chủ yếu do muỗi vằn Aedes truyền, có thể gây thành dịch.
Ngoài ra bệnh có thể lây truyền qua đường tình dục, đường máu và từ mẹ sang
con. Vi rút Zika thuộc họ Arbovirus, nhóm Flaviviridae, cùng nhóm với các vi rút sốt xuất
huyết Dengue, viêm não Nhật Bản, Chikungunya, sốt vàng và sốt Tây sông Nile. Thời
gian ủ bệnh từ 3 đến
12 ngày. Người bệnh có
biểu hiện như sốt, phát ban
trên da, viêm kết mạc, đau khớp, đau cơ, mệt mỏi và đau đầu; tuy nhiên có Khoảng
80% các trường hợp nhiễm vi rút Zika không biểu hiện triệu chứng lâm sàng.
Tổ chức Y tế thế giới đã khẳng định
tình hình dịch bệnh do vi rút Zika hiện nay là sự kiện y tế công cộng khẩn cấp
gây quan ngại quốc tế do nghi ngờ có sự liên quan giữa nhiễm vi rút Zika với
các trường hợp mắc chứng đầu nhỏ ở trẻ
sơ sinh do các bà mẹ bị nhiễm vi rút Zika sinh ra và hội chứng viêm đa rễ
dây thần kinh Guillain-Barré. Đến nay, bệnh chưa có thuốc Điều trị đặc hiệu và vắc
xin phòng bệnh.
2. Mục đích của
Hướng dẫn
Đây là một Hướng dẫn tạm thời cho cán bộ y
tế làm công tác sản khoa. Hướng dẫn này được xây dựng dựa trên cơ sở Hướng dẫn
tạm thời của Tổ chức Y tế thế giới, có tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế
thuộc các chuyên ngành liên quan.
Hướng dẫn này bao gồm các
chỉ dẫn về dự phòng lây nhiễm virus Zika cho phụ nữ có thai, chăm sóc trước
sinh và thái độ xử trí đối với các phụ nữ mang thai sống trong khu vực bị ảnh
hưởng của dịch.
Lưu ý: đây là hướng
dẫn tạm thời chăm sóc phụ nữ mang thai và không thay thế Hướng dẫn chẩn
đoán và Điều trị bệnh do
vi rút zika (được ban hành kèm theo Quyết định số 439/QĐ-BYT ngày 05/02/2016 của
Bộ trưởng Bộ Y tế).
3. Chẩn đoán
bệnh do vi rút Zika
3.1. Triệu chứng lâm sàng
- Thời gian ủ bệnh từ 3 đến 12
ngày.
- Biểu hiện lâm sàng: Từ 60% đến 80%
các trường hợp nhiễm vi rút Zika không có biểu hiện triệu chứng lâm sàng, ở những
trường hợp có biểu hiện, bệnh thường khởi phát đột ngột với các triệu chứng:
+ Sốt nhẹ 37.5°C đến 38°C
+ Ban dát sẩn trên da
+ Đau đầu, đau mỏi cơ khớp
+ Viêm kết mạc mắt
+ Có thể có biến chứng về thần kinh: Guillain
Barre, viêm não màng não, hoặc hội chứng não bé ở trẻ sinh ra
từ bà mẹ mắc bệnh trong thời kỳ mang thai.
3.2. Cận lâm sàng:
- Huyết thanh chẩn đoán có thể giúp
phát hiện IgM từ ngày thứ 4 sau khi xuất hiện triệu chứng. Tuy nhiên xét nghiệm
này có thể dương tính giả do
phản ứng chéo với các flavivirus
khác, như vi rút sốt xuất huyết và Chikungunya....
- Xét nghiệm RT-PCR từ bệnh phẩm huyết
thanh (hoặc các bệnh phẩm khác như nước tiểu, dịch não tủy, dịch ối...) được ưu
tiên lựa chọn trong chẩn đoán xác định nhiễm vi rút Zika.
- Siêu âm thai đối với phụ nữ có thai
nghi nhiễm vi rút Zika để phát hiện
chứng đầu nhỏ ở
thai nhi.
3.3. Chẩn đoán
Theo Hướng dẫn chẩn đoán và Điều trị bệnh
do vi rút Zika (ban hành kèm theo Quyết định số 439/QĐ-BYT ngày 05/02/2016
của Bộ trưởng Bộ Y tế):
Chẩn đoán ca bệnh
nghi ngờ:
- Có yếu tố dịch tễ (sinh sống tại hoặc
du lịch tới vùng đã có lưu hành dịch do vi rút Zika trong vòng 2 tuần trước khi
khởi bệnh)
- Có ít nhất 2 trong số các triệu chứng lâm sàng đã
nêu ở trên, hoặc có hội chứng Guillain Barré hoặc trên siêu âm phát hiện thai nhi có não
nhỏ hơn bình thường so với phát triển của thai nhi.
- Không xác định được các căn nguyên
gây bệnh khác (sốt xuất huyết Dengue, Chikungunva...).
Chẩn đoán ca bệnh
xác định:
- Ca bệnh nghi ngờ, và:
- Xét nghiệm RT-PCR vi rút Zika dương
tính, và/hoặc
- Phản ứng huyết thanh (IgM) dương
tính với vi rút Zika.
4. Chăm sóc và xử trí
đối với người phụ nữ mang
thai
4.1. Tiêu chí để một phụ nữ
mang thai cần được xét nghiệm
phát hiện vi rút Zika:
Những phụ nữ có đủ các yếu tố sau đây
nên được xét nghiệm phát hiện vi rút Zika:
- Mang thai trong 3 tháng đầu;
- Đang sinh sống hoặc đã từng đến vùng có dịch;
hoặc chồng/bạn tình có xét nghiệm vi rút Zika (+);
- Có dấu hiệu sốt hoặc phát ban, và có
ít nhất một trong số các triệu chứng sau: đau mỏi cơ/khớp, viêm kết mạc mắt.
Danh sách các địa phương có dịch bệnh
do vi rút Zika được cập
nhật trên Website của Cục Y tế dự phòng: vncdc@gov.vn
4.2. Địa Điểm xét nghiệm phát hiện
Zika:
Danh sách các cơ sở đủ Điều kiện xét
nghiệm phát hiện vi rút Zika được cập nhật trên Website của Cục Y tế dự phòng:
vncdc@gov.vn
4.3. Quy trình theo dõi, chăm sóc, xử
trí
4.3.1. Quy trình
chung
Tất cả phụ nữ mang thai cần được khám
thai, quản lý thai theo quy
định tại Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ CSSKSS: khám ít nhất 4 lần trong cả thai kỳ
(tại các thời Điểm: lần đầu càng sớm
càng tốt trong 3 tháng đầu, lần 2 trong 3 tháng giữa, lần 3 và 4
trong 3 tháng cuối). Nội dung khám thai theo hướng dẫn quốc gia.
Ngoài các nội dung khám thai thường quy, cần:
- Hỏi tiền sử đi lại để phát hiện nếu
người phụ nữ hoặc chồng/bạn tình đã từng có mặt ở vùng dịch;
- Khám phát hiện các dấu hiệu và triệu
chứng lâm sàng như đã nêu ở Mục
3.1;
(Chú ý chẩn đoán phân biệt với
các bệnh giang mai, toxoplasmosis, cytomegalovirus,
rubella, herpes, cũng là những nguyên nhân gây nhiễm trùng trong
tử cung và dị tật
bẩm sinh cho trẻ).
- Siêu âm để đánh giá chính xác tuổi
thai và đánh giá hình
thái học thai nhi phát hiện đầu nhỏ.
Lưu ý:
- Chẩn đoán tuổi thai chính xác nhất
trên siêu âm là
vào 3 tháng đầu. Chỉ có thể xác định
được đầu nhỏ nếu đánh giá được
chính xác tuổi thai.
- Trong bối cảnh dịch bệnh do virus Zika, khi
siêu âm cần chú trọng xác định
đầu nhỏ ở thai nhi, và/hoặc các bất thường khác của não như giãn não thất, vôi hóa,
teo não, không xác định được các bộ phận của não...
4.3.2. Đối với phụ nữ
mang thai đã được xét nghiệm có kết quả vi rút Zika (-)
Điều trị triệu chứng nếu cần. Căn cứ
vào kết quả siêu âm để xử trí phù hợp.
- Nếu siêu âm không thấy dấu hiệu nghi
ngờ đầu nhỏ và/hoặc bất thường về não:
+ Tiếp tục theo dõi, chăm sóc thai
nghén.
+ Siêu âm lại định kỳ theo quy định.
- Nếu siêu âm có dấu hiệu nghi ngờ đầu
nhỏ và/hoặc bất thường về não:
+ Cần chuyển đến cơ sở có khả năng chẩn
đoán trước sinh để chẩn đoán xác định đầu nhỏ; cân nhắc tiến hành chọc ối hoặc
các thăm dò khác để sàng lọc các dị tật bẩm sinh.
+ Nếu chẩn đoán xác định có chứng đầu
nhỏ, thực hiện thêm các thăm dò khác để hỗ trợ chẩn đoán nguyên nhân và phát hiện
các dị tật khác. Cung cấp đầy đủ thông tin và tư vấn cho người phụ nữ mang thai
và người nhà để gia đình tự quyết định. Trường hợp gia đình quyết định giữ thai, cần tiếp
tục chăm sóc thai phụ, tư vấn và hỗ trợ tâm lý trước và sau sinh cho người phụ
nữ và gia đình, cũng như chuẩn bị kế hoạch chăm sóc bé sơ sinh.
4.3.3. Đối với phụ nữ
mang thai đã được xét nghiệm có kết quả vi rút Zika (+)
Việc chăm sóc thai sản, cần căn cứ vào
kết quả siêu âm để xử trí phù hợp.
- Khi siêu âm không thấy dấu hiệu nghi
ngờ đầu nhỏ và/hoặc bất thường về não:
+ Tiếp tục theo dõi, chăm sóc thai
theo quy định.
+ Hẹn siêu âm lại sau mỗi tháng.
- Khi siêu âm có dấu hiệu nghi ngờ đầu
nhỏ và/hoặc bất thường về não:
+ Cần chuyển đến cơ sở có khả năng chẩn
đoán trước sinh để chẩn đoán xác định đầu nhỏ; cân nhắc tiến hành chọc ối hoặc
các thăm dò khác để sàng lọc các
dị tật bẩm sinh.
+ Nếu chẩn đoán xác định có chứng đầu
nhỏ, thực hiện thêm các thăm dò khác để hỗ trợ chẩn đoán nguyên nhân và phát hiện
các dị tật khác. Cung cấp đầy đủ thông tin và tư vấn cho người phụ nữ mang thai và
người nhà để gia đình tự quyết định.
Trường hợp gia đình quyết định giữ thai, cần tiếp tục chăm sóc thai nghén, tư vấn
và hỗ trợ tâm lý trước và sau sinh cho người phụ nữ và gia
đình, cũng như chuẩn bị kế hoạch
chăm sóc bé sơ sinh.
Lưu ý: Nếu xét nghiệm Zika (+) thì đây
là trường hợp nghi ngờ có sự liên quan giữa nhiễm vi rút Zika với chứng đầu nhỏ hoặc các bất
thường não khác.
4.3.4. Đối với phụ nữ
mang thai chưa được xét nghiệm vi rút Zika
Căn cứ vào kết quả siêu âm để có xử
trí phù hợp.
- Khi siêu âm không thấy dấu hiệu nghi
ngờ đầu nhỏ và/hoặc bất thường về não:
+ Tiếp tục theo dõi, chăm sóc
thai phụ và siêu âm lại định kỳ theo quy định;
+ Làm xét nghiệm phát hiện
vi rút Zika đối với những trường hợp
nêu tại Mục 4.1.
- Khi siêu âm có dấu hiệu nghi ngờ đầu nhỏ
và/hoặc bất thường về não:
+ Làm xét nghiệm phát hiện
vi rút Zika:
+ Chuyển đến cơ sở có khả năng chẩn đoán
trước sinh để chẩn
đoán xác định đầu nhỏ; cân
nhắc tiến hành chọc ối hoặc các
thăm dò khác để phát hiện
các dị tật ở thai nhi.
+ Nếu chẩn đoán xác định có chứng đầu nhỏ, thực hiện thêm các thăm dò
khác để hỗ trợ chẩn
đoán nguyên nhân và phát hiện các dị tật khác. Cung cấp đầy đủ thông tin và tư vấn
cho người phụ nữ mang thai và người nhà để gia đình tự quyết định. Trường
hợp gia đình quyết định giữ thai, cần tiếp tục chăm sóc thai nghén, tư vấn và hỗ trợ
tâm lý trước và sau sinh cho người phụ nữ và gia đình, cũng như chuẩn bị kế hoạch
chăm sóc bé
sơ sinh.
Lưu ý: Nếu xét nghiệm Zika (+) thì đây
là trường hợp nghi ngờ có sự liên quan giữa nhiễm vi rút Zika với chứng đầu nhỏ hoặc các bất
thường não khác.
5. Tư vấn
Tùy theo từng trường hợp để có nội
dung tư vấn cụ thể.
Các biện pháp phòng chống lây nhiễm cho phụ nữ
mang thai cũng giống như
những khuyến cáo cho người dân nói
chung.
Cán bộ y tế cần truyền thông, tư vấn
cho phụ nữ mang thai và gia đình về các biện pháp diệt muỗi, bảo vệ cá nhân để
tránh muỗi đốt và phòng
lây nhiễm Zika qua đường tình dục,
đặc biệt là ở những vùng có xuất hiện ca bệnh, các thành phố lớn, du lịch phát
triển mạnh, nơi có tỷ lệ sốt xuất huyết cao, mật độ muỗi lớn.
5.1. Những thông tin
chung cần tư vấn cho phụ nữ mang thai:
- Phụ nữ mang thai có thể bị lây nhiễm
vi rút Zika do muỗi vằn đốt hoặc
quan hệ tình dục với người nhiễm vi rút Zika mà không sử dụng bao cao su.
- Nhiễm vi-rút Zika ở phụ nữ
mang thai có nguy cơ gây dị tật và chứng đầu nhỏ ở thai nhi.
- Cần chủ động diệt muỗi, diệt
bọ gậy (loăng quăng) tránh muỗi đốt và dùng bao cao su để phòng lây nhiễm
Zika.
5.2. Đối với cặp vợ chồng/bạn tình dự
định có thai:
- Phụ nữ có thai hoặc dự định có
thai không nên di đến vùng dịch khi không thực sự cần thiết.
- Các cặp vợ chồng, bạn tình
đang sống tại vùng có dịch hoặc
trở về từ vùng dịch nếu có ý định
mang thai cần đến
cơ sở y tế để khám và tư vấn
trước khi quyết định mang thai.
5.3. Đối với người phụ nữ đang mang
thai:
- Phụ nữ có thai cần đi khám thai định
kỳ theo quy định tại Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ CSSKSS.
- Những phụ nữ có
thai sống tại vùng dịch và/hoặc đi, về từ vùng dịch, nếu có các triệu chứng
như sốt, phát ban hoặc các dấu hiệu khác của bệnh cần đến cơ sở y tế để chủ động khai báo về
tiền sử đi lại và được khám, tư vấn.
- Những đối tượng nên được xét nghiệm phát hiện
vi rút Zika: xem Mục 4.1.
- Người chồng hoặc bạn tình của người
phụ nữ mang thai, sống trong vùng dịch hoặc
từ vùng dịch trở về, cần sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục hoặc không quan hệ tình dục với vợ
(bạn tình) để tránh những
biến chứng có thể xảy ra đối với thai nhi.
5.4. Đối với phụ nữ có thai, kết quả
xét nghiệm Zika dương tính:
Tư vấn về việc cần siêu âm phát hiện đầu nhỏ, có thể
tiến hành chọc ối
hoặc
các thăm dò khác để phát hiện các dị tật ở thai nhi
5.5. Đối với phụ nữ có thai được chẩn
đoán có hội chứng đầu nhỏ, có hoặc không có xét nghiệm
Zika dương tính:
Thông báo cho người phụ nữ mang thai và người
nhà về tình trạng bệnh, mức độ nặng và tiên lượng của ca bệnh. Cung cấp đầy đủ
thông tin để gia đình tự quyết định.
Trường hợp gia đình quyết định giữ thai, cần tiếp tục chăm sóc thai phụ, tư vấn
và hỗ trợ tâm lý trước và sau sinh cho người phụ nữ và gia đình, cũng như chuẩn bị kế hoạch
chăm sóc bé sơ sinh.
6. Dự phòng
Các biện pháp phòng chống lây
nhiễm cho phụ nữ
mang thai cũng giống
như những khuyến cáo cho người dân nói
chung.
Cán bộ y tế cần truyền thông, tư vấn
cho phụ nữ mang thai và gia đình về các biện pháp diệt muỗi, bảo vệ cá nhân để
tránh muỗi đốt và phòng lây nhiễm Zika qua đường
tình dục.
6.1. Phòng muỗi đốt, chủ động diệt muỗi
và bọ gậy (loăng quăng):
- Phòng muỗi đốt: ngủ màn, mặc quần
áo dài kể cả ban ngày, dùng kem xua muỗi, hương muỗi.
- Lắp lưới chống muỗi ở cửa sổ và cửa ra
vào
- Diệt muỗi, phá hủy tất cả các nơi
muỗi có thể đẻ trứng, diệt
bọ gậy (loăng quăng).
6.2. Phòng lây nhiễm qua đường tình dục:
- Người chồng hoặc bạn tình của người
phụ nữ mang thai, sống trong vùng dịch hoặc từ vùng dịch trở về, cần sử dụng
bao cao su khi quan hệ tình dục hoặc
không quan hệ tình dục với vợ (bạn tình) để tránh những biến chứng có thể xảy ra đối với
thai nhi.
PHỤ LỤC
SƠ
ĐỒ HƯỚNG DẪN CHĂM SÓC PHỤ NỮ MANG THAI TRONG BỐI CẢNH DỊCH BỆNH DO VI RÚT ZIKA
