Tiêu chuẩn xây dựng TCXD 223:1998 về Bản vẽ kỹ thuật – Nguyên tắc chung để thể hiện

• Số hiệu: TCXD223:1998
• Loại văn bản: Tiêu chuẩn XDVN
• Nơi ban hành: ***
• Người ký: ***
• Ngày ban hành: Năm 1998

Nét vẽ	Tên gọi	Áp dụng tổng quát
1	2	3
	Nét liền đậm	A1 Cạnh thấy, đường bao thấy A2 Đường ren thấy, đường đỉnh răng thấy
	Nét liền mảnh	B1 Giao tuyến tưởng tượng B2 Đường kích thước B3 Đường dẫn, đường dóng kích thước B4 Thân mũi tên chỉ hướng nhìn B5 Đường gạch chéo trên mặt cắt B6 Đường bao mặt cắt chập nhau B7 Đường tâm ngắn
	Nét lượn sóng Nét dích dắc^(1)	C Đường giới hạn hình cắt hoặc hình chiếu khi không dùng đường trục làm đường giới hạn xem hình 53 và 54
	Nét đứt đậm (2) Nét đứt mảnh	Đường bao khuất, cạnh khuất Đường bao khuất, cạnh khuất^(2)
	Nét gạch chấm mảnh	G1 Đường tâm G2 Đường đối xứng G3 Đường quỹ đạo
	Nét gạch chấm mảnh, dày ở các đầu và chỗ thay đổi hướng	H1 Mặt bằng cắt
	Nét gạch chấm đậm	J1 Chỉ đường hoặc bề mặt mà có yêu cầu đặc biệt
	Nét gạch hai chấm mảnh	K1. Đường bao của chi tiết lân cận K2. Các vị trí đầu, cuối và giữa của chi tiết di động. K3. Đường trọng tâm K4. Đường bao của chi tiết trước khi hình thành. K5. Bộ phận của chi tiết nằm ở phía trước mặt phẳng cắt.

(1) - Loại nét vẽ này sử dụng khi vẽ bằng máy

(2) - Chỉ dùng một trong hai loại trên cùng một bản vẽ

Khi cần thay đổi chiều rộng của nét vẽ trong một số lĩnh vực công nghiệp đặc biệt nào đó hoặc nếu các nét vẽ này có những áp dụng khác với những áp dụng đã ghi ở cột thứ 3 trong bảng thì phải có giải thích ghi trên bản vẽ.

Các nét vẽ quy định trong bảng 1 được minh họa trên hình 9 và hình 10.

3.2. Chiều rộng của các nét vẽ

Cho phép sử dụng hai chiều rộng của nét vẽ trên một bản vẽ. Tỉ lệ giữa chiều rộng của nét đậm so với nét mảnh không được nhỏ hơn 2 : 1

Các chiều rộng của nét vẽ cần chọn sao cho phù hợp với kích thước, loại bản vẽ và căn cứ vào dãy kích thước sau: 0,18 ; 0,25 ; 0,35 ; 0,5 ; 0,7 ; 1 ; 1,4 và 2mm.

Chiều rộng của cùng một nét vẽ trong một bản vẽ phải đảm bảo không thay đổi trên các hình khác nhau của chi tiết vẽ theo cùng tỉ lệ.

Chú thích: Không khuyến khích sử dụng chiều rộng 1,18mm do những khó khăn của phương tiện ấn loát.

...

...

...

3.3.1. Khoảng cách nhỏ nhất giữa hai đường song song, kể cả đường cạnh chéo mặt cắt, không được nhỏ hơn hai lần chiều rộng của nét đậm nhất. Khoảng cách này không được chọn nhỏ hơn 0,7mm.

Hình 9

Hình 10

3.3.2. Khi hai hay nhiều nét vẽ khác loại trùng nhau thì cần theo thứ tự ưu tiên sau (xem hình 11):

Hình 11

a) Đường bao thấy, cạnh thấy (nét liền đậm loại A).

...

...

...

c) Mặt phẳng cắt (nét gạch chấm mảnh, tô đậm ở hai đầu và ở chỗ thay đổi mặt phẳng cắt, loại H).

d) Đường tâm và trục đối xứng (nét gạch chấm mảnh, loại G).

e) Đường trọng tâm (nét gạch hai chấm mảnh, loại K).

f) Đường dóng kích thước (nét liền mảnh, loại B).

3.3.3. Các đường dẫn liên quan đến một phần tử nào đó (kích thước, vật thể, đường bao v.v…) phải vẽ lệch đi so với các đường khác của bản vẽ để tránh gây nhầm lẫn và phải kết thúc:

- Bằng một dấu chấm nếu đường dẫn kết thúc ở bên trong đường bao của vật thể (xem hình 12);

- Bằng một mũi tên nếu đường dẫn kết thúc ở đường bao của vật thể (xem hình 13);

- Không có dấu chấm hoặc đầu mũi tên nếu đường dẫn kết thúc ở trên đường kích thước (xem hình 14).

...

...

...

4.1. Chú thích về đường gạch chéo của tiết diện

Đường gạch chéo nói chung được dùng để chỉ các vùng của tiết diện. Cần phải làm phù hợp đối với phương pháp sao chép sẽ được dùng.

Hình thức đơn giản nhất của đường gạch chéo thường là đủ phù hợp với mục đích, và có thể dùng nét liền mảnh (kiểu B) ở một góc thích hợp, hay lấy góc 45°, đối với đường biên chính hoặc đường đối xứng của tiết diện (xem hình 15, 16 và 17).

Các vùng tách biệt của tiết diện cùng một bộ phận sẽ được gạch chéo giống nhau. Đường gạch chéo của các bộ phận kề bên sẽ được thực hiện theo hướng hoặc khoảng cách khác nhau (xem hình 18 và 19).

Khoảng cách giữa các đường gạch chéo sẽ được chọn theo tỉ lệ với kích thước diện tích gạch chéo, với điều kiện là yêu cầu đối với khoảng cách tối thiểu được duy trì (xem hình 3.3).

Trong trường hợp diện tích rộng, đường gạch chéo có thể được giới hạn tới vùng đi theo đường viền của diện tích gạch chéo (xem hình 19).

Khi các tiết diện của cùng một bộ phận theo các mặt phẳng song song được thể hiện liền nhau thì đường gạch chéo sẽ giống như nhau nhưng có thể được dịch chuyển dọc đường phân chia giữa tiết diện nếu thấy cần làm rõ ràng hơn (xem hình 20).

Đường gạch chéo bị đứt quãng nếu như nó không thể đặt con số, chữ viết bên ngoài diện tích gạch chéo (xem hình 21).

...

...

...

4.2. Đường gạch chéo để chỉ loại vật liệu

Đường gạch chéo có thể được dùng để chỉ loại vật liệu ở tiết diện.

Nếu các loại đường gạch chéo khác nhau được dùng để chỉ các vật liệu khác nhau thì ý nghĩa của các đường gạch chéo này sẽ được định nghĩa rõ trên bản vẽ, hoặc bằng việc trích dẫn các tiêu chuẩn thích hợp.

4.3. Tiết diện mỏng

Tiết diện mỏng có thể được bôi đen hoàn toàn (xem hình 22); khoảng cách không nhỏ hơn 0,7mm phải được giữ nguyên giữa các tiết diện kề bên của kiểu này (xem hình 23).

4.4. Chú thích trên tiết diện

Nguyên tắc chung đối với việc bố trí các mặt nhìn (xem hình 22) đều được áp dụng khi vẽ tiết diện.

Khi vị trí của mặt cắt đơn rõ ràng, không cần có sự chỉ dẫn vị trí hoặc nhận dạng nó (xem hình 24 và 35).

...

...

...

Kí hiệu trên tiết diện đã dẫn phải được đặt trên ngay bên dưới hoặc bên trên tiết diện tương ứng, nhưng trong cùng một bản vẽ, những kí hiệu này phải được bố trí theo cùng một kiểu. Không cần có chỉ dẫn nào khác.

Trong một số trường hợp, phần nằm ở phía bên kia mặt phẳng cắt không cần vẽ đầy đủ.

Về nguyên tắc, sườn, chốt, trục, nan hoa của bánh xe và những bộ phận tương tự không cắt theo tiết diện dọc, và vì thế sẽ không gạch chéo (xem hình 28 và 29).

4.5. Mặt phẳng cắt (ví dụ).

Tiết diện ở một mặt phẳng (xem hình 24 và 25).

Tiết diện ở hai mặt phẳng song song (xem hình 26).

Tiết diện ở ba mặt phẳng liên tiếp (xem hình 27).

...

...

...

Trong trường hợp các bộ phận tròn xoay chứa các chi tiết đặt cách đều yêu cầu được trình bày ở tiết diện, nhưng không nằm trong mặt cắt thì các chi tiết này có thể được thể hiện bằng việc quay chúng cho trùng với mặt cắt (xem hình 29) miễn là không bị hiểu sai; nhưng cũng nên có một vài chỉ dẫn về việc làm như vậy.

4.6. Tiết diện quay trong mặt nhìn tương ứng hoặc tiết diện di chuyển

Tiết diện ngang có thể quay trong mặt nhìn tương ứng hoặc có thể di chuyển

4.6.1. Khi quay trong mặt nhìn tương ứng, đường biên của tiết diện sẽ được vẽ bằng nét liền mảnh (kiểu B) và không cần có sự chỉ dẫn nào nữa (xem hình 30).

Hình 30

4.6.2. Khi dịch chuyển, đường biên của tiết diện sẽ được vẽ bằng nét liền đậm (kiểu A). Tiết diện dịch chuyển có thể được đặt:

- Hoặc gần và được nối với mặt nhìn bằng nét gạch chấm mảnh (kiểu G) (xem hình 31a);

...

...

...

4.7. Tiết diện một nửa

Các bộ phận đối xứng có thể được vẽ một nửa là mặt nhìn đủ và một nửa là tiết diện (xem hình 32).

Hình 32

4.8. Tiết diện cục bộ

Tiết diện cục bộ có thể được vẽ nếu tiết diện toàn bộ hoặc tiết diện một nửa là không thuận tiện.

Việc ngắt cục bộ có thể được trình bày hoặc bằng nét vẽ buông liền mảnh (kiểu C) (xem hình 33) hoặc bằng nét thẳng liền mảnh có hình chữ chi (kiểu D) (xem hình 9).

...

...

...

4.9. Bố trí tiết diện kế tiếp

Các tiết diện kế tiếp có thể được bố trí bằng cách tương tự ví dụ đã trình bày ở hình 34, 35 và 36 là thuận tiện để lập và hiểu bản vẽ.

Hình 36

5. Các quy ước khác

5.1. Các bộ phận tiếp giáp

Nếu cần thể hiện, các bộ phận tiếp giáp với vật thể sẽ được vẽ bằng nét gạch chấm mảnh đứt kép (kiểu K). Phần kề bên không được che khuất phần chính, nhưng có thể bị phần chính che khuất (xem hình 37).

...

...

...

Các bộ phận tiếp giáp nằm tại tiết diện sẽ không được gạch chéo.

5.2. Chỗ giao nhau

5.2.1. Giao nhau thực

Giao tuyến hình học thực sẽ được vẽ bằng nét liền đậm (kiểu A) khi nhìn thấy được, hoặc bằng nét đứt (kiểu E hoặc F) khi khuất (xem hình 38).

Hình 38

5.2.2 Giao nhau ảo

Giao tuyến ảo (như đường gờ hoặc góc tròn) có thể được thể hiện ở mặt nhìn bằng nét liền mảnh (kiểu B), không chạm vào đường biên (xem hình 39).

...

...

...

5.2.3. Thể hiện đơn giản hóa sự giao nhau.

Việc thể hiện đơn giản hóa các giao tuyến hình học thực hoặc ảo có thể được áp dụng khi có sự giao nhau:

- Giữa hai hình trụ: các đường cong của sự giao nhau được thay thế bằng các đường thẳng (xem hình 40, 41 và  43);

- Giữa hình trụ và hình lăng trụ vuông góc: việc dịch chuyển đường thẳng giao nhau được bỏ qua (xem hình 42 và 44).

Khi kích thước giữa các phần giao nhau càng khác nhau thì sự thể hiện đơn giản hóa (xem hình từ 40 đến 44) là một cách tiếp cận tốt hơn tới sự giao nhau thực tế, miễn là trục của các phần giao nhau vuông góc với nhau và giao nhau hoặc gần như thế.

Chú thích: Nên tránh dùng sự thể hiện đơn giản hóa này nếu nó làm bản vẽ kém dễ hiểu.

5.3. Thể hiện quy ước các đầu mút vuông và lỗ mở hình vuông

5.3.1. Đầu mút vuông của một trục

...

...

...

5.3.2. Lỗ mở hình vuông và hình chữ nhật

Để chỉ lỗ mở ở phần phẳng trong mặt nhìn phía trước mà không cần có thêm tiết diện phụ, lỗ mở này có thể được thể hiện bằng các đường chéo là đường nét liền mảnh (kiểu B) (xem hình 47).

Hình 47

5.4. Các bộ phận được đặt ở phía trước mặt cắt

Nếu cần chỉ những bộ phận đặt ở phía trước mặt cắt, những phần này được trình bày bằng nét gạch chấm mảnh đứt kép (kiểu K) (xem hình 48).

Hình 48

...

...

...

Để tiết kiệm thời gian và chỗ, đối tượng đối xứng có thể được vẽ theo một phần nhỏ của toàn bộ vật thể (xem hình 49 đến 52).

Đường đối xứng được nhận biết ở các đầu mút bởi hai đường thẳng song song ngắn mảnh được vẽ vuông góc với nó (xem hình 49, 50 và 52).

Phương pháp trình bày khác là việc kéo dài một chút các đường thể hiện đối tượng qua đường đối xứng (xem hình 51). Trong trường hợp này đường song song ngắn có thể được bỏ qua.

Chú thích: Trong khi áp dụng cách thực hiện này cần hết sức cẩn thận để tránh hiểu sai bản vẽ.

5.6. Mặt nhìn ngắt quãng.

Để tiết kiệm chỗ, cho phép chỉ trình bày những phần của đối tượng dài vừa đủ để xác định nó. Giới hạn của phần giữ lại được trình bày như đối với mặt nhìn bộ phận (xem hình 2.6) và những phần được vẽ sẽ thể hiện gần với nhau (xem hình 53 và 54).

...

...

...

Sự thể hiện các đặc điểm lặp lại có thể được đơn giản hóa như trình bày ở hình 55 và 56.

Chú thích: Trong tất cả các trường hợp, số và loại đặc điểm lặp lại, được xác định bởi sự ghi kích thước hoặc chú thích.

5.8. Chi tiết ở tỉ lệ lớn hơn

Trong trường hợp tỉ lệ nhỏ tới mức mà chi tiết hoặc đặc điểm không thể trình bày hoặc ghi kích thước được thì đặc điểm của phần đó có thể được đóng khung bằng đường nét liền mảnh (kiểu B) và đánh dấu bằng chữ cái in hoa (xem hình 57a).

Đặc điểm này sau đó được vẽ lại với tỉ lệ đã lớn hơn đi kèm với chữ cái in hoa đánh dấu (xem hình 57b).

5.9. Đường biên ban đầu.

Khi cần miêu tả đường biên ban đầu của một phần trước khi tạo hình, thì đường biên ban đầu sẽ được chỉ bằng đường nét gạch chấm mảnh đứt kép (kiểu K) (xem hình 58).

...

...

...

Hình 58

5.10. Sử dụng màu

Việc sử dụng màu trong bản vẽ kĩ thuật là không khuyến khích. Nếu cần phải dùng màu cho rõ ràng, thì ý nghĩa các màu sẽ được trình bày rõ ràng trong bản vẽ hoặc trong tài liệu thích hợp khác.

5.11. Đối tượng trong suốt

Tất cả các đối tượng được làm bằng vật liệu trong suốt sẽ được vẽ như đối tượng không trong suốt.

[1] Xem TCVN 6082 : 1995 - Bản vẽ xây dựng nhà và kiến trúc - Từ vựng.