Đột quỵ não - nguyên nhân và các triệu chứng theo hướng dẫn của Bộ Y tế?

Nội dung chính

• Đột quỵ não - nguyên nhân và các triệu chứng theo hướng dẫn của Bộ Y tế?
• Nguyên nhân và triệu chứng của đột quỵ nhồi máu não là gì?
• Nguyên nhân và triệu chứng của đột quỵ xuất huyết não là gì?

Đột quỵ não - nguyên nhân và các triệu chứng theo hướng dẫn của Bộ Y tế?

Ngày 23 tháng 12 năm 2020, Bộ Y tế đã ban hành Quyết định 5331/QĐ-BYT năm 2020 về việc ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não”.

Theo tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não” ban hành kèm theo Quyết định 5331/QĐ-BYT năm 2020 thì thông tin sơ lược về đột quỵ não như sau:

Đột quỵ não (thường gọi là đột quỵ hay tai biến mạch não) có hai thể lâm sàng chính: đột quỵ thiếu máu não cục bộ cấp tỉnh được đặc trưng bởi sự mất lưu thông máu đột ngột đến một khu vực của não do tắc nghẽn mạch bởi huyết khối hoặc cục tắc ở động mạch não, dẫn đến mất chức năng thần kinh tương ứng. Đột quỵ thiếu máu não hay còn gọi là nhồi máu não phổ biến hơn đột quỵ xuất huyết não mà nguyên nhân là do nứt vỡ các động mạch trong não.

Đột quỵ xuất huyết não ít phổ biến hơn đột quỵ do thiếu máu não. Tuy nhiên, đột quỵ xuất huyết có tỷ lệ tử vong cao hơn đột quỵ do thiếu máu não.

Nhồi máu não và xuất huyết não khó có thể phân biệt được nếu như chỉ căn cứ vào các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng, vì vậy, cần chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) não mà hiện nay là bắt buộc.

Đột quỵ não - nguyên nhân và các triệu chứng theo hướng dẫn của Bộ Y tế? (hình từ Internet)

Nguyên nhân và triệu chứng của đột quỵ nhồi máu não là gì?

NGUYÊN NHÂN:

Căn cứ theo Mục 4 Chương 1 Phần 2 Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não ban hành kèm theo Quyết định 5331/QĐ-BYT năm 2020 hướng dẫn về nguyên nhân nhồi máu não của Bộ Y tế như sau:

Đột quỵ thiếu máu não là hậu quả của các nguyên nhân gây giảm hoặc tắc nghẽn dòng máu (huyết khối ngoại sọ hoặc nội sọ gây lấp mạch). Thiếu máu cục bộ và tổn thương tế bào thần kinh không hồi phục khi lưu lượng máu não dưới 18 ml/100g mô não/phút, tế bào chết nhanh chóng khi lưu lượng máu dưới 10ml/100g mô não/phút.

1. Các yếu tố nguy cơ

Các yếu tố nguy cơ của nhồi máu não bao gồm các yếu tố có thể thay đổi và không thể thay đổi.

1.1. Các yếu tố nguy cơ không thay đổi:

- Tuổi

- Chủng tộc

- Giới tính

- Tiền sử đau nửa đầu kiểu migrain

- Loạn sản xơ cơ

- Di truyền: gia đình có người bị đột quỵ hoặc bị các cơn thiếu máu não thoáng qua

1.2. Các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi:

- Tăng huyết áp (quan trọng nhất)

- Đái tháo đường

- Bệnh tim: rung nhĩ, bệnh van tim, suy tim, hẹp van hai lá, bệnh tim bẩm sinh có luồng thông trái - phải, giãn tâm nhĩ và tâm thất

- Rối loạn lipid máu

- Thiếu máu não thoáng qua (TIAs)

- Hẹp động mạch cảnh

- Tăng homocystine máu

- Các vấn đề về lối sống: uống rượu quá mức, hút thuốc lá, sử dụng ma túy, ít hoạt động thể lực

- Béo phì

- Dùng thuốc tránh thai hoặc dùng hormone sau mãn kinh

- Bệnh hồng cầu hình liềm

2. Tắc động mạch lớn

- Do vỡ xơ vữa động mạch: thân chung động mạch cảnh, động mạch cảnh trong

- Do huyết khối từ tim: hẹp van hai lá, rung nhĩ...

3. Đột quỵ ổ khuyết

Đột quỵ ổ khuyết chiếm 13-20% bệnh nhân đột quỵ thiếu máu não. Phần lớn đột quỵ ổ khuyết liên quan đến tăng huyết áp.

Nguyên nhân thường gặp:

- Mảnh vữa xơ nhỏ (microatheroma)

- Nhiễm lipohyalin

- Hoại tử dạng fibrin thứ phát sau tăng huyết áp hoặc viêm mạch

- Vữa xơ động mạch hyaline

- Bệnh mạch amyloid

- Bệnh lý mạch máu khác...

4. Đột quỵ do cục tắc (emboli)

Cục tắc từ tim có thể chiếm tới 20% nguyên nhân gây nhồi máu não cấp, hay gặp trong các bệnh:

- Bệnh van tim

- Nhồi máu cơ tim, rung nhĩ, bệnh cơ tim giãn hoặc suy tim sung huyết nặng: gây huyết khối trong buồng tim rồi di chuyển lên mạch não.

- U nhày nhĩ trái.

5. Đột quỵ do huyết khối (thrombus)

Nguyên nhân:

- Do nứt vỡ mảng vữa xơ động mạch: tổn thương và mất các tế bào nội mô, lộ ra lớp dưới nội mạc làm hoạt hóa tiểu cầu, hoạt hóa các yếu tố đông máu, ức chế tiêu sợi huyết

- Hẹp động mạch: làm tăng tốc độ dòng máu chảy, tăng kết dính tiểu cầu, làm dễ dàng hình thành cục máu đông làm tắc nghẽn mạch.

- Ở những bệnh nhân trẻ tuổi, cần lưu ý:

+ Các bệnh lý tăng đông

+ Bệnh hồng cầu hình liềm

+ Loạn sản xơ cơ

+ Lóc tách động mạch

+ Co mạch liên quan đến các chất kích thích (cocaine, amphetamine)

TRIỆU CHỨNG:

Căn cứ theo Tiểu mục 1 mục 1 Chương 2 Phần 2 Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não ban hành kèm theo Quyết định 5331/QĐ-BYT năm 2020 hướng dẫn về triệu chứng lâm sàng của nhồi máu não như sau:

Các yếu tố nguy cơ xơ vữa động mạch và bệnh lý tim mạch, bao gồm:

- Tăng huyết áp

- Đái tháo đường

- Hút thuốc lá, thuốc lào

- Rối loạn lipid máu

- Tiền sử bệnh động mạch vành, bắc cầu chủ vành, rung nhĩ...

Những bệnh nhân trẻ tuổi hơn cần khai thác thêm:

- Tiền sử chấn thương

- Các bệnh về đông máu

- Dùng chất kích thích (đặc biệt là cocaine)

- Đau đầu migraine

- Uống thuốc tránh thai

Các dấu hiệu và triệu chứng của nhồi máu não thường xuất hiện đột ngột:

- Liệt nửa người hoặc liệt 1 phần cơ thể

- Mất hoặc giảm cảm giác một bên cơ thể

- Mất thị lực một hoặc hai mắt

- Mất hoặc giảm thị trường

- Nhìn đôi (song thị).

- Giảm hoặc không vận động được khớp xương

- Liệt mặt

- Thất điều

- Chóng mặt (hiếm khi xuất hiện đơn lẻ).

- Thất ngôn

- Rối loạn ý thức đột ngột

Nguyên nhân và triệu chứng của đột quỵ xuất huyết não là gì?

NGUYÊN NHÂN:

Căn cứ theo Mục 2 Chương 1 Phần 3 Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não ban hành kèm theo Quyết định 5331/QĐ-BYT năm 2020 hướng dẫn về nguyên nhân của đột quỵ xuất huyết não như sau:

Các yếu tố nguy cơ

- Tuổi cao

- Tiền sử đột quỵ

- Nghiện rượu

- Nghiện ma túy

Nguyên nhân

- Tăng huyết áp.

- Bệnh amyloidosis não.

- Các bệnh rối loạn đông máu.

- Điều trị thuốc chống đông máu.

- Liệu pháp tiêu sợi huyết trong điều trị nhồi máu cơ tim cấp hoặc đột quỵ thiếu máu não cấp tính.

- Dị dạng động tĩnh mạch, phình động mạch và các dị tật mạch máu khác.

- Viêm mạch.

- Khối tân sinh trong sọ.

TRIỆU CHỨNG:

Căn cứ theo Tiểu mục 2 Mục 1 Chương 2 Phần 3 Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí đột quỵ não ban hành kèm theo Quyết định 5331/QĐ-BYT năm 2020 hướng dẫn về triệu chứng của đột quỵ xuất huyết não như sau:

Nếu tổn thương bán cầu chiếm ưu thế (thường là bên trái), thăm khám lâm sàng có thể thấy những dấu hiệu và triệu chứng sau:

- Liệt nửa người phải

- Mất cảm giác nửa người phải

- Nhìn sang trái

- Mất thị trường phải

- Thất ngôn

- Quên nửa thân bên liệt (không điển hình)

Nếu tổn thương bán cầu không chiếm ưu thế (thường là bên phải), người bệnh có thể có:

- Liệt nửa người trái

- Mất cảm giác nửa người trái

- Mắt nhìn sang phải

- Mất thị trường bên trái

Các các vị trí đặc hiệu liên quan đến những dấu hiệu thần kinh khu trú trong xuất huyết não bao gồm:

- Nhân bèo: liệt nửa người bên đối diện, mất cảm giác bên đối diện, liệt vận động nhãn cầu bên đối diện, bán manh cùng bên, thất ngôn, quên nửa bên liệt, hoặc mất vận động tự chủ bên liệt

- Đồi thị: mất cảm giác bên đối diện, liệt nửa người bên đối diện, liệt vận nhãn, bán manh cùng bên, co đồng tử, thất ngôn, hoặc nhầm lẫn

- Xuất huyết thùy não: liệt, mất cảm giác nửa người bên đối diện, liệt vận nhãn bên đối diện, bán manh cùng bên, thất ngôn, quên nửa người bên liệt, hoặc mất vận động tự chủ bên liệt

- Nhân đuôi: liệt nửa người bên đối diện, liệt vận nhãn, hoặc nhầm lẫn

- Cuống đại não: liệt tứ chi, liệt mặt, giảm ý thức, liệt vân nhãn, co đồng tử

- Tiểu não: liệt mặt, mất cảm giác; liệt vân nhãn, co đồng tử, hoặc giảm mức độ ý thức

Các dấu hiệu khác của của tiểu não hoặc thân não gồm:

- Dáng đi hoặc vận động tay chân mất điều hòa

- Chóng mặt hoặc ù tai

- Buồn nôn và nôn

- Liệt nửa người hoặc liệt tứ chi

- Mất cảm giác nửa người hoặc mất cảm giác của cả 4 chi

- Bất thường vận nhãn dẫn đến nhìn đôi hoặc chứng rung giật nhãn cầu

- Suy giảm chức năng hầu họng hoặc khó nuốt

- Dấu hiệu bắt chéo (mặt cùng bên và cơ thể đối bên) Các triệu chứng xuất huyết dưới nhện:

- Đột ngột đau đầu dữ dội

- Dấu hiệu màng não với gáy cứng

- Chứng sợ ánh sáng và đau khi cử động mắt

- Buồn nôn và nôn

- Ngất: kéo dài hoặc không điển hình

Nhiều hội chứng đột quỵ khác có liên quan đến xuất huyết nội sọ, từ đau đầu nhẹ đến suy giảm nặng nề chức năng thần kinh. Đôi khi, xuất huyết não có thể biểu hiện bằng một cơn động kinh mới khởi phát.

Trân trọng!