Không có hàng thừa kế thứ nhất, di sản chia như thế nào?

•Về xác định người thừa kế theo pháp luật:

Với những thông tin bạn cung cấp rất hạn chế như vậy, chúng tôi hiểu rằng khi ông bà bạn mất đi không để lại di chúc; ba bạn mất sau thời điểm bà bạn mất. Vì thế, căn cứ Điều 674 BLDS 2005 quyền sử dụng đất trên được chia theo pháp luật.

Điều 676 Bộ luật dân sự quy định về Người thừa kế theo pháp luật như sau:

 “1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột, chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.”

Dựa theo những quy định trên, xác định hàng thừa kế của bên ông và bà như sau:

Vì ông - bà của bạn không có con và ba mẹ của ông - bà cũng đã mất nên trong trường hợp này, không có ai thuộc hàng thừa kế thứ nhất có thể hưởng di sản thừa kế. 

Xét về hàng thừa kế thứ hai, bạn cần xem xét lại ông - bà bạn có anh/chị/em ruột nào còn sống không. Nếu họ còn sống, họ sẽ thuộc hàng thừa kế thứ hai của bên ông hoặc bà.

Hàng thừa kế thứ ba là cháu ruột của ông - bà mà ông bà là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột. Trường hợp này, ba bạn sẽ thuộc hàng thừa kế thứ ba của bà bạn. Và những người cháu mà bạn cung cấp thông tin sẽ thuộc hàng thừa kế thứ ba của ông bạn (bên chồng cô)

•Về việc xác định di sản và phân chia phần thừa kế:

Vì thông tin bạn cung cấp còn hạn chế nên chúng tôi giả sử các trường hợp sau để việc tư vấn được cụ thể hơn:

Thứ nhất, quyền sử dụng đất này là của hồi môn của bà bạn được ông cố tặng cho khi lấy chồng. Nếu đây là tài sản được tặng cho riêng và được đứng tên bà bạn thì với dữ liệu bạn cung cấp trường hợp bà bạn không có người thừa kế hàng thứ nhất; 

Nếu những người thừa kế hàng thứ hai còn sống tại thời điểm mở thừa kế thi họ sẽ được nhận những phần bằng nhau của quyền sử dụng đất này.

Trường hợp những người thuộc hàng thừa kế thứ hai cũng không có do mất trước thời điểm bà bạn mất; vậy ba bạn với tư cách người thừa kế hàng thứ 3 sẽ được hưởng di sản tại thời điểm mở thừa kế (lúc bà bạn mất – Điều 633, Điều 636 BLDS 2005).

Kể từ thời điểm mở thừa kế, những người thuộc hàng thừa kế thứ 3 của bà bạn (trong đó có ba bạn) được hưởng những phần bằng nhau của di sản. Trường hợp chỉ có mình ba bạn là người thừa kế thì được hưởng toàn bộ di sản trên. 

Sau này ba bạn mất, những người con và vợ của ba bạn sẽ được hưởng những phần bằng nhau của di sản này (Điều 676 BLDS 2005). Như vậy, trong trường hợp giả định này, gia đình bạn có quyền sở hữu đối với quyền sử dụng đất trên (sở hữu chung hay sở hữu toàn bộ phụ thuộc vào ba bạn có phải là người thừa kế duy nhất không), vì thế có thể thực hiện xin cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và yêu cầu gia đình bên ông trao trả lại tài sản. 

Đối với rừng keo đã trồng, gia đình bạn có thể yêu cầu ký thỏa thuận về việc trồng và khai thác hết đợt keo, sau đó trao trả lại cho gia đình bạn. Nếu không cũng có thể thỏa thuận hoàn lại bằng tiền giá trị của rừng keo.

Thứ hai, nếu quyền sử dụng đất được tặng cho chung, đồng nghĩa đây là tài sản chung của ông bà bạn. Tương tự ở trên, Ông bà bạn lại không có hàng thừa kế thứ nhất.

Nếu anh/chị/em ruột của ông bà bạn vẫn còn sống sau thời điểm ông bà bạn mất thì trong trường hợp này, di sản do ông bà bạn để lại sẽ được anh/chị/em ruột của ông bà bạn hưởng thừa kế với tư cách hàng thừa kế thứ hai. Và di sản này, theo nguyên tắc, sẽ được chia đều cho các anh/chị/em ruột của ông bà bạn (mỗi người được hưởng phần di sản bằng nhau).

Nếu tại thời điểm mở thừa kế không còn anh/chị/em của ông bà bạn còn sống hoặc những người này không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản (Điều 676 Bộ luật Dân sự), thì di sản sẽ được chia cho những người thuộc hàng thừa kế thứ ba.

Như vậy, trong trường hợp này, các cháu ruột của ông bà bạn (gọi ông bà bạn là bác, chú, cậu, cô, dì) là những người được quyền hưởng di sản thừa kế theo pháp luật. Trong đó, bố bạn là một trong những người thừa kế ở hàng thứ 3 này.

Vì hiện tại bố bạn đã mất nên trong trường hợp này, quyền sử dụng đất là di sản thuộc sở hữu của những người thừa kế hàng thứ 3 là các người cháu ruột của ông bà bạn (nếu có) và bạn với tư cách là người thừa kế thứ nhất của ba bạn.

Lúc này, những người thừa kế họp mặt và thực hiện phân chia di sản bằng văn bản. Việc phân chia cụ thể sẽ được thể hiện cụ thể ở phần dưới. Vì rừng keo được trồng trên đất thuộc sở hữu chung nên mọi người thỏa thuận về việc giải quyết tài sản trên đất này. Nếu không thể thỏa thuận được, có thể nhận lại giá trị phần thừa kế mình được hưởng bằng tiền. Trường hợp không thể thỏa thuận được nữa, có thể khởi kiện ra Tòa án để được giải quyết.

•Về việc chia di sản thừa kế:

Vì bạn không nói rõ ông bà bạn mất năm nào nên chúng tôi không thể xác định được trường hợp của bạn còn thời hiệu khởi kiện yêu cầu chia di sản của ông bà bạn để lại không (thời hiệu khởi kiện yêu cầu chia di sản theo pháp luật quy định là 10 năm). Nếu trong thời hạn 10 năm kể từ thời điểm mở thừa kế mà nguời thừa kế không khởi kiện yêu cầu chia di sản thì các đồng thừa kế có thể chia di sản theo quy định tại điểm a, tiểu mục 2.4 mục 2 phần I Nghị quyết 02/2004/NQ-HĐTPTANDTC của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao như sau: 

“a) Trường hợp trong thời hạn mười năm, kể từ thời điểm mở thừa kế mà các đồng thừa kế không có tranh chấp về quyền thừa kế và có văn bản cùng xác nhận là đồng thừa kế hoặc sau khi kết thúc thời hạn mười năm mà các đồng thừa kế không có tranh chấp về hàng thừa kế và đều thừa nhận di sản do người chết để lại chưa chia thì di sản đó chuyển thành tài sản chung của các thừa kế. Khi có tranh chấp và yêu cầu Toà án giải quyết thì không áp dụng thời hiệu khởi kiện về quyền thừa kế, mà áp dụng các quy định của pháp luật về chia tài sản chung để giải quyết và cần phân biệt như sau:

a.1. Trường hợp có di chúc mà các đồng thừa kế không có tranh chấp và thoả thuận việc chia tài sản sẽ được thực hiện theo di chúc khi có nhu cầu chia tài sản, thì việc chia tài sản chung đó được thực hiện theo di chúc.

a.2. Trường hợp không có di chúc mà các đồng thừa kế thỏa thuận về phần mỗi người được hưởng khi có nhu cầu chia tài sản, thì việc chia tài sản chung đó được thực hiện theo thoả thuận của họ.

a.3. Trường hợp không có di chúc và các đồng thừa kế không có thoả thuận về phần mỗi người được hưởng khi có nhu cầu chia tài sản, thì việc chia tài sản chung đó được thực hiện theo quy định của pháp luật về chia tài sản chung.

b) Trường hợp người chết để lại di sản cho các thừa kế nhưng các thừa kế không trực tiếp quản lý, sử dụng mà di sản đó đang do người khác chiếm hữu bất hợp pháp hoặc thuê, mượn, quản lý theo uỷ quyền... thì các thừa kế có quyền khởi kiện người khác đó để đòi lại di sản.”