Tiêu chuẩn ngành 10 TCN 530:2002 về cây giống chuối tiêu nhân bằng phương pháp nuôi cấy mô

• Số hiệu: 10TCN530:2002
• Loại văn bản: Tiêu chuẩn ngành
• Nơi ban hành: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
• Người ký: ***
• Ngày ban hành: 10/06/2002

Tuần	1	2	3	4	5
Lượng mưa
nhiệt độ cao nhất nhiệt độ thấp nhất nhiệt độ trung bình
Số ngày mưa

- Mức độ nhiễm bệnh (triệu chứng bên ngoài) cần ghi lại cho mỗi cây, mỗi tháng 1 lần từ tháng thứ 3 sau khi trồng cho đến khi thu hoạch, bằng cách sử dụng bảng sau:

Bảng điểm đánh giá triệu chứng bệnh quan sát bằng mắt thường

Triệu chứng bệnh

Điểm

Mức độ bệnh

Vàng phiến lá

1

Không vàng

2

...

...

...

3

Vàng rất nhiều

Nứt ở phần gốc thân giả

1

Không nứt

2

Nứt vừa phải

3

Nứt rất nhiều

...

...

...

1

Không đổi màu

2

Đổi màu vừa phải

3

Đổi màu rất mạnh

Thay đổi ở lá mới mọc ra

1

Không có triệu chứng

...

...

...

2

Có triệu chứng

Các đốt lá dày hơn

1

Không dày

(Triệu chứng này khó phát hiện hơn đối với cây lùn và nửa lùn)

2

3

Hơi dày

...

...

...

Rũ lá

1

Không rũ

2

Hơi rũ

3

Rũ nhiều

Gãy oằn, cong gập cuống lá

1

...

...

...

2

Gẫy nhiều

- Triệu chứng bệnh bên ngoài có thể phát triển mạnh từ lúc ra hoa đến khi thu hoạch

- Các số liệu về nông học như chiều cao cây, trọng lượng buồng, số nải... cũng cần ghi nhận đối với những cây theo dõi

Bảng theo dõi các số liệu nông học

(Theo Drs D. Vuylsteke và R.Ortiz, IITA)

Ngày trồng

Ngày trỗ hoa

...

...

...

Chiều cao cây khi trỗ hoa ( m )

Số ngày từ lúc trồng đến khi trỗ

Ngày thu quả

Số ngày từ lúc trồng đến khi thu hoạch

Chiều cao của chồi kế tiếp lúc thu quả

...

...

...

Trọng lượng buồng (kg)

Số nải trong buồng

Số quả trong nải

Trọng lượng trung bình quả trong nải (g)

Số liệu về triệu chứng bệnh bên trong cây cũng cần thu thập ở các cây theo dõi khi thu hoạch. Triệu chứng bên trong sẽ được phát hiện bằng cách cắt phần dưới thân củ theo chiều ngang ở vị trí 1/4 của củ. Lát cắt dùng để đánh giá sự đổi màu gây bởi héo rũ Fusarium

...

...

...

2- Có các điểm riêng biệt đổi màu ở mô bó mạch

3- Đổi màu chiếm 1/3 phần mô bó mạch

4- Đổi màu chiếm 1/3 đến 2/3 mô bó mạch

5- Đổi màu chiếm nhiều hơn 2/3 mô bó mạch

6- Hầu hết đổi màu hoặc đổi màu ở bẹ lá ở thân giả

Mẫu bệnh ở thân giả hoặc ở củ của những cây bị bệnh cần thu thập theo cách sau (Phụ lục 3, hình 1) rồi gửi về cơ quan giám định để phân loại mầm bệnh 

Hình 1: Các bước tách mẫu để kiểm tra bệnh héo rũ do Fusarium oxysporum  f. sp. cubense gây ra (Theo K. Pegg, QDPI)

...

...

...

Bảng 1: Các chỉ tiêu đánh giá bệnh Sigatoka ngoài đồng ruộng

A. Trồng

E. Thu hoạch

1- Ngày trồng

10- Mức độ nhiễm bệnh

B. Giai đoạn phát triển

(từ tháng thứ 3 đến trổ hoa)

11- Thời gian từ trồng đến thu hoạch

12- Độ cao của chồi con kế tiếp lúc thu hoạch

...

...

...

13-Trọng lượng buồng lúc thu hoạch

3- Lá non nhất nhiễm bệnh

14- Số nải trong buồng

4- Tỉ lệ phát sinh lá

15- Số quả trong buồng

5- Mức độ nhiễm bệnh

(6 tháng sau khi trồng)

16- Trọng lượng trung bình quả

(lúc thu hoạch)

...

...

...

F. Yếu tố môi trường

6- Mức độ nhiễm bệnh

17- Số liệu về môi trường

7- Chiều cao cây (tính đến buồng)

G. Yếu tố nông học

8-Thời gian từ lúc trồng

đến trỗ buồng

18- Số liệu thực tiễn quản lí

D. Từ trỗ buồng đến thu hoạch

...

...

...

9- Lá non nhất bị bệnh

19- Bệnh Sigatoka

Hướng dẫn chi tiết đánh giá các chỉ tiêu trong bảng 1:

1- Thời gian trồng

Tính từ lúc đặt thí nghiệm

2- Thời gian phát triển bệnh (DDT)

- Đánh giá bệnh bắt đầu từ tháng thứ 3 sau khi trồng

- Cây trồng ở sát bờ không dùng để đánh giá

- Cây cần theo dõi một lần một tuần

...

...

...

- Lá này cần theo dõi 1 lần một tuần, đến nốt đốm thứ 10 hoặc nhiều hơn. Thời gian xuất hiện vết đốm già cần đánh giá nếu chúng xuất hiện giữa 2 lần theo dõi

+ Các nốt đốm già của Sigatoka đen được xác định rõ ở giai đoạn 6 (hướng dẫn1)

+ Các nốt đốm già của Sigatoka vàng được xác định ở giai đoạn 6 (hướng dẫn 2)

- Quá trình này cần nhắc lại mỗi tuần, có nghĩa là mỗi tuần cây có lá búp ở giai đoạn B cần chọn để quan sát. Quan sát để kiểm tra 10 vết đốm  già ở trên lá cũng cần làm 1 lần một tuần.

3,9- Lá non nhất bị đốm (YLS)

- Đây là số liệu của 10 hoặc nhiều hơn nốt đốm già (hay vết hoại tử) ở trên lá mở hoàn toàn hoặc vùng hoại tử lớn với 10 điểm có màu sáng bị khô ở giữa

- Nốt đốm già của bệnh Sigatoka đen được đánh giá ở giai đoạn 6 (hướng dẫn 1)

- Nốt đốm già của bệnh Sigatoka vàng được đánh giá ở giai đoạn 6(hướng dẫn 2)

- Những thông tin này nên ghi lại đối với từng lá đã chọn để xác định thời gian phát triển bệnh ở trên

...

...

...

4-Tỷ lệ phát sinh lá (LER)

- Tỉ lệ này nên tính đều đặn (hàng tháng) đối với mỗi thí nghiệm và cây liên quan, 3 tháng sau khi trồng và kết thúc theo dõi lúc ra hoa

- LER có thể làm riêng không trùng với mục 2 (DDT)

- LER  biểu thị như " số lá sinh ra trong 1 tuần" giá trị này có thể nhỏ hơn 1

- Các số liệu về DDT, YLS và LER được nêu trên bảng 2

Bảng 2: Các số liệu về DDT, YLS và LER

1

2

3

...

...

...

5

6

Ngày ghi nhận lá búp ở giai đoạn B

Số liệu của 10 hoặc nhiều hơn đốm già ở lá

Thời gian phát triển bệnh (ngày)

YLS tính theo ngày ở cột 2

Lá mới xuất hiện trong thời gian ghi ở cột 1

LER/ tuần

5,6,10- Mức độ nhiễm bệnh. Đánh giá mức độ nhiễm bệnh sigatoka sử dụng hệ thống tính Gauhl cải tiến của Stover (xem phụ lục 4, hình 2)

...

...

...

Bảng 3: Đánh giá mức độ nhiễm bệnh của lá theo từng thời kì phát triển của cây

Số lá

Gđ st&pt

1*

2

3

4

5

...

...

...

7

8

9

10

11

12

13

14

6 tháng

...

...

...

0

0

1

2

2

2

3

5

6

...

...

...

6

-

-

Trỗ buồng

0

0

0

1

2

...

...

...

-

4

5

6

6

6

-

-

Thu hoạch

...

...

...

1

2

5

5

6

6

-

-

-

...

...

...

-

-

-

* - Lá thứ nhất mở hoàn toàn

0 = Không có triệu chứng

1 = Nhỏ hơn 1% diện tích phiến lá bị nhiễm bệnh  (chỉ có vệt dài hoặc có đến 10 vết đốm )

2 = Có từ 1-5% diện tích phiến lá bị nhiễm bệnh

3 = Có từ 6-15% diện tích phiến lá bị nhiễm bệnh

4 = Có từ 16-33% diện tích phiến lá bị nhiễm bệnh

...

...

...

6 = Có từ 51-100% diện tích phiến lá bị nhiễm bệnh

(-) = Lá bị héo, chết còn treo ở thân giả (lá này không tính trong bảng đánh giá)

Chỉ số nhiễm bệnh được đánh giá cho mỗi cây theo dõi, tính theo công thức sau:

Id =

Σ n.b

x 100

( N -1 ) T

Id = Chỉ số nhiễm bệnh

b = Điểm đánh giá bệnh

...

...

...

T = Tổng số lá theo dõi bệnh

N = Số thang điểm được dùng (7)

Ví dụ: Ở giai đoạn trỗ buồng theo số điểm thu được ở bảng 3 ta có:

Id =

3(0) + 1.(1) + 2.(2) + 1.(4) + 1.(5) + 3.(6)

x 100 =

1+4 + 4 + 5 +18

= 48,5

(7 -1).11

...

...

...

( Chỉ số này do Dr. R Romaro lập tại CORBANA )

Số liệu nông học được ghi theo bảng 4:

Bảng 4: Số liệu nông học

Ngày trồng

Ngày trỗ hoa

Số ngày từ ngày trồng đến trỗ hoa

...

...

...

Ngày thu quả

Số ngày từ trồng đến thu hoạch

Chiều cao cây con kế tiếp lúc thu hoạch

Trọng lượng buồng (kg)

...

...

...

Số quả/buồng

Trọng lượng trung bình của quả (g)

Số liệu về môi trường (17) theo bảng 5:

- Nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa, chất đất được thu thập nhờ các trạm, trung tâm nghiên cứu gần nhất

-Số liệu về bón phân, tưới tiêu, bệnh tuyến trùng và sâu đục thân, củ cũng cần ghi lại

Bảng 5: Số liệu về môi trường

...

...

...

1

2

3

4

5

Lượng mưa (mm)

...

...

...

Nhiệt độ cao nhất

Nhiệt độ thấp nhất

Nhiệt độ trung bình

...

...

...

Độ ẩm thấp nhất

Độ ẩm trung bình

Số ngày mưa

Số giờ mưa trung bình

...

...

...

Hình 3: Các giai đoạn phát triển của lá búp từ khi xuất hiện đến khi mở lá

Giai đoạn A: Búp lá cao khoảng 10 cm lộ ra khỏi bẹ lá

Giai đoạn B: Búp lá to hơn nhưng chưa đạt tới độ dài tối đa

...

...

...

Giai đoạn D: Búp lá bắt đầu mở nhưng chưa hoàn toàn

Giai đoạnE: Phần trên của lá mở rộng nhưng phần dưới mới chỉ mở một phần

Hướng dẫn 1: Triệu chứng của đốm lá Sigatoka đen

- Giai đoạn 1: triệu chứng bệnh đầu tiên xuất hiện với các nốt nhỏ màu trắng bạc hoặc vàng, chỉ nhìn thấy khi quan sát từ mặt dưới lá

- Giai đoạn 2: xuất hiện các sọc mầu nâu, nhìn thấy ở mặt dưới của lá, muộn hơn có thể xuất hiện ở phía trên mặt lá tạo thành sọc vằn. Màu sắc của các sọc thay đổi rất nhanh sang màu nâu rồi chuyển sang màu đen ở mặt trên của lá, mặt dưới có màu nâu

- Giai đoạn 3: Khác với giai đoạn trước bởi độ lớn của nó. Các sọc trở nên dài, rộng hơn có thể to từ 2-3cm

- Giai đoạn 4: xuất hiện ở mặt dưới lá các nốt màu nâu, mặt trên có màu đen

- Giai đoạn 5: đốm lá có hình elip, hầu hết có màu đen và trải rộng khắp mặt dưới lá. Xung quanh bao bởi quầng màu vàng, ở giữa bắt đầu xẹp xuống

- Giai đoạn 6: khi tâm của vết đốm khô đi, chuyển sang màu xám sáng và bọc bởi vòng màu đen, tiếp theo bọc bởi quầng màu vàng sáng. Các đốm này còn nhìn thấy sau khi lá bị khô

...

...

...

1. Giai đoạn phát sinh vạch

Các đốm chỉ có thể nhìn thấy bằng mắt thường như các hạt nhỏ li ti màu xanh vàng (khoảng 1x1,5mm)

2. Giai đoạn 2 của sọc: các sọc phát sinh tăng về kích cỡ (chủ yếu tăng chiều dài hơn là chiều rộng), vẫn giữ màu xanh vàng

3. Giai đoạn 3 của sọc: sọc bắt đầu phát triển rộng hơn và tăng ít về chiều dài, các đốm chuyển màu đỏ sẫm, thường ở giữa các vết đốm

4. Giai đoạn 1 của đốm: các vạch đốm chuyển sang màu nâu sẫm. Trong khoảng thời gian này hoặc trong 24 giờ quầng ngấm nước màu nâu sáng hình thành chung quanh đốm khi lá bị phồng rộp. Quầng này đặc biệt dễ nhìn ngược ánh nắng mặt trời vào buổi sáng. Đốm này tăng đáng kể về kích cỡ trong giai đoạn này. Vạch đốm đạt đến giai đoạn khi nó được phát hiện rõ ràng như vết đốm

5. Giai đoạn 2 của đốm: phần nâu tối của đốm co lại, xuất hiện vết lõm, quầng ngấm nước màu nâu sáng chuyển vào màu nâu tối hơn

6. Giai đoạn 3 của vết đốm: vết đốm phát triển hoàn toàn, vết lõm ở giữa chuyển sang màu xám và quầng bọc xung quanh luôn có màu nâu sẫm hoặc đen. Vết đốm được bao bọc bởi đường viền nhìn rất rõ. Như vậy vết đốm còn lại rất rõ ngay cả khi lá bị chết. Vòng viền màu tối của đốm còn lại rất dễ phân biệt

PHỤ LỤC 5. HƯỚNG DẪN XÁC ĐỊNH BỆNH THỐI VI KHUẨN(BỆNH MOKO)

...

...

...

Để kiểm tra và đánh giá sự nhiễm bệnh thối vi khuẩn của các cây mẹ và các chồi con (mầm) cần dựa vào các triệu chứng hình thái hoặc phân lập mẫu bệnh trên các môi trường vi sinh chọn lọc.

Triệu chứng bệnh

1. Triệu chứng bên ngoài

Các triệu chứng bên ngoài thường khác nhau tuỳ thuộc vào giai đoạn phát triển của bệnh, phương thức nhiễm bệnh và chủng vi khuẩn gây bệnh. Ở các giống chuối tiêu, vi khuẩn gây bệnh này thường lây nhiễm thông qua rễ và củ chuối. Triệu chứng có thể được phát hiện sớm ở các cây trưởng thành: lá bị vàng nhanh. Các lá già nhất bị thối và gãy gục ở phần gốc cuống lá. Các mảng trắng hay xanh nhạt phát triển ở một vài lá non nhất, sau đó trở nên nhũn và hoại tử.

Sự phát triển của buồng quả bị ngừng. Ở các cây đã ra buồng thì một số quả bị chín ép hay bị nứt ra. Các chồi mầm từ cây mẹ có thể cũng bị héo, lá bị mất màu. 

2. Triệu chứng bên trong

Các bó mạch của thân giả bị mất màu, trước tiên là xuất hiện màu kem hay màu vàng, sau đó chuyển sang màu nâu hoặc đen. Hiện tượng này có thể thấy được trên toàn bộ cây.

Ở các cây đang trỗ buồng hiện tượng này xuất hiện ở cuống quả và gốc cuống lá non, lá bánh tẻ. Nếu dùng dao cắt ngang quả chuối sẽ thấy 1 lớp vòng màu nâu đen sát ngay dưới lớp vỏ xanh của quả.

Sự mất màu bó mạch còn xuất hiện ở củ, rễ và các cây con thế hệ sau.

...

...

...

PHỤ LỤC 6. HƯỚNG DẪN ĐÁNH GIÁ BỆNH TUYẾN TRÙNG (BỆNH NEMATODE)

Bệnh tuyến trùng do Radopholus similis gây ra.

Cách lấy mẫu

Thời điểm tốt nhất để lấy mẫu là khi cây mẹ rụng lá bắc, không có rễ mới hình thành và rễ cũ vẫn còn. Dùng xẻng để lấy phần củ có rễ ở phía bên cây con (tránh làm tổn thương cây mẹ).

Mẫu lấy nên có kích thước 25x25x25cm (xem mô tả phụ lục 6, hình 4). Lấy 100 rễ từ 20 mẫu và rửa nhẹ. Dùng dao cắt đôi dọc theo chiều dài rễ.  Để đánh giá mức độ nhiễm bệnh sử dụng bảng 6 và dựa vào vết tổn thương màu đỏ nâu ở vùng vỏ rễ.

Bảng 6: Đánh giá mức độ nhiễm bệnh tuyến trùng của rễ chuối

Tỷ lệ rễ bị tổn thương (%)

Mức độ nhiễm bệnh

không bị tổn thương

...

...

...

1-25%

1

26-50%

3

51-75%

5

76-100%

7

...

...

...

PHỤ LỤC 7

PHỤ LỤC 8. CÁC GIAI ĐOẠN CHĂM SÓC CÂY CHUỐI NUÔI CẤY MÔ Ở VƯỜN ƯƠM

1. Chăm sóc cây chuối nuôi cấy mô trong vườn ươm và bầu đất

Thời gian cây con ở vườn ươm kéo dài 20-25 ngày tuỳ theo thời tiết và cây trồng trong bầu kéo dài 50-60 ngày

Yếu tố quan trọng nhất ở giai đoạn vườn ươm là việc cung cấp nước và chiếu sáng.

- Chế độ nước tưới liên quan tới độ ẩm không khí và hàm lượng nước trong hỗn hợp giá thể vườn ươm. Trong 2-3 ngày đầu độ ẩm không khí phải duy trì 90% và sau đó giảm dần. Cây con cần được che phủ để tăng độ ẩm và bóng mát, giảm nhiệt độ. Độ ẩm của đất thường xuyên giữ ở 70-80%.

- Giá thể luôn được giữ ẩm(nhưng không được quá ẩm gây thối ở rễ và thân giả). Trong những ngày đầu cường độ chiếu sáng nên giảm tới 80% bằng cách dùng lưới che, sau 2 tuần giảm 60%.

...

...

...

- Nhiệt độ thích hợp trong giai đoạn này từ 25-32^0C.

- Việc bổ sung các chất dinh dưỡng cho cây khoảng 10 ngày sau khi chuyển ra vườn ươm được thực hiện bằng cách phun dung dịch khoáng MS có nồng độ giảm một nửa cứ sau 1 tuần 1 lần trong vòng 3 tuần.

- Trong điều kiện bình thường, sau 4-5 ngày rễ mới sẽ xuất hiện và lá mới sẽ mọc trong vòng 10-15 ngày. Cây con trong vườn ươm có rễ và lá mới phát triển được chuyển sang trồng trong bầu đất.

- Sau 4 tuần có thể chuyển cây trong bầu ra ngoài điều kiện chiếu sáng tự nhiên .

- Đối với cây trong túi bầu sau khi đã hồi xanh có thể sử dụng phân đạm ure (N) : lân (P2O5) : kali (K2O), nồng độ 0,2-0,4% (tức là 2-4 g hỗn hợp dinh dưỡng cho 1 lít nước). Dùng bình bơm phun ướt toàn bộ lá. Định kỳ 1 tuần phun 2 lần theo tỷ lệ 2:1:1

2. Quản lý và phòng trừ sâu bệnh

Các bệnh nấm và côn trùng gây hại thường không xuất hiện ở giai đoạn vườn ươm trong vòng 6-8 tuần. Tuy nhiên, cây chuối con nuôi cấy mô ở giai đoạn này thường hay bị thối gốc, gây ra bởi Erwinia spp với các triệu chứng ngừng sinh trưởng, không hình thành lá mới, xuất hiện các vết đốm, vàng, đôi khi dẫn đến chết. Ngoài ra, cây chuối nuôi cấy mô có thể bị các loại rệp, côn trùng tấn công, cần phải có biện pháp phòng chống bằng cách:

- Xung quanh khu vực vườn ươm cần phải làm sạch cỏ và các cây chuối cũ.

- Có thể sử dụng Thiabendazole, benlat C, Rovral, Tilt.... để phun phòng nhiễm các bệnh nấm. Phun thuốc trừ sâu khoang, rệp dùng Dipterex, Padan. Đánh bả ốc sên, cóc, nhái, chuột...cắn và ăn lá chuối.