Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 6398-1:1998 về Đại lượng và đơn vị - Không gian và thời gian

KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN                                               Đại lượng

Đơn vị                                                       KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN

Số mục

Đại lượng

Ký hiệu

Định nghĩa

Chú thích

Số mục

Tên đơn vị

Ký hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

1-1

góc,
(góc phẳng)

Góc giữa hai nửa đường thẳng xuất phát từ cùng một điểm là tỷ số giữa độ dài của cung tròn giới hạn bởi hai nửa đường thẳng đó (có tâm là điểm đó) và bán kính của cung tròn đó.

Những ký hiệu khác cũng được sử dụng.

1-1.a

Radian

rad

1 rad = 1 m/m = 1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.
Radian là góc nằm giữa hai bán kính của một vòng tròn, chắn trên chu vi của vòng tròn ấy một cung có độ dài bằng bán kính.

1-1.b

1-1.c

1-1.d

độ

phút

Giây

^o

'

"

1^o = (π/180) rad

1' = (1/60)^o

1" = (1/60)'

1^o = 0,017 453 3 rad
Không để khoảng trống giữa trị số và ký hiệu trên của những đơn vị này. Nên chia đơn vị độ theo hệ thập phân và ký hiệu đơn vị đặt sau chữ số.
Ví dụ: Nên viết 17,25^o thay cho 17^o25'

1-2

góc khối

Góc khối của hình nón là tỷ số giữa diện tích chỏm cầu tạo bởi hình chóp đó (có tâm là đỉnh của hình chóp) và bình phương bán kính hình cầu.

1-2.a

steradian

sr

1 sr = 1 m²/m² = 1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.
Steradian là góc khối của hình nón có đỉnh nằm ở tâm hình cầu chắn trên mặt cầu một diện tích bằng diện tích hình vuông có cạnh bằng bán kính hình cầu.

1-3.1

1-3.2

1-3.3

1-3.4

1-3.5

1-3.6

1-3.7

1-3.8

1-3.9

1-3.10

độ dài

độ rộng

độ cao

độ dầy

bán kính

đường kính

quãng đường

khoảng cách

tọa độ đề-các

bán kính đường cong

l, L

b

h

d,

r, R

d, D

s

d, r

x, y, z

Độ dài là một trong những đại lượng cơ bản của SI

1-3.a

Mét

m

Mét là quãng đường ánh sáng đi được trong chân không trong khoảng thời gian 1/299 792 458 giây

angstrom (Å), 1 Å = 10^-10 m (chính xác)
hải lý, 1 hải lý = 1 852 m (chính xác)
Định nghĩa này được chấp nhận tại hội nghị quốc tế bất thường lần thứ nhất về địa lý thủy văn năm 1929.

1-4

độ cong

= 1/

1-4.a

mét nghịch đảo, mét mũ trừ một

m^-1

1-5

diện tích

A, (S)

A = ∫ ∫dx dy
trong đó x, y là các tọa độ trong hệ đề-các.

Để biểu thị phần tử của diện tích, đôi khi sử dụng dσ

1-5.a

mét vuông

m²

Đơn vị are, ký hiệu là a, (và bội của nó là hécta, ký hiệu là ha) được sử dụng để biểu thị diện tích ruộng đất. 1 a = 100 m² (chính xác).

1-6

thể tích

V

V = ∫ ∫ ∫dx dy dz
trong đó x, y, z là các tọa độ trong hệ đề-các

Để biểu thị phần tử của thể tích, đôi khi dùng ký hiệu dt

1-6.a

mét khối

m³

1-6.b

lít

l, L

1 l = 1 dm³

1 l = 10^-3 m³ (chính xác)
Năm 1964 CGPM lần thứ 12 định nghĩa lại lít:

1 l = 1 dm³.
Theo định nghĩa cũ thì lít bằng 1,000 028 dm³. Hai ký hiệu của lít tương đương nhau. CGPM sẽ cân nhắc khả năng chỉ giữ lại một trong hai ký hiệu đó.

1-7

thời gian,
khoảng thời gian,
thời lượng

t

Thời gian là một trong những đại lượng cơ bản của SI

1-7.a

giây

s

Giây là khoảng thời gian bằng
9 192 631 770 chu kỳ bức xạ ứng với sự chuyển dịch giữa hai mức siêu tinh tế ở trạng thái cơ bản của nguyên tử xesi 133.

1-7.b
1-7.c

1-7.d

phút
giờ

ngày

min
h

d

1 min = 60 s
1 h    = 60 min
        = 3 600 s
1 d    = 24 h
        = 86 400 s

Để chỉ thời gian trong ngày, xem ISO 8601.

1-8

vận tốc góc

= dj / dt

1-8.a

radian trên giây

rad/s

Đối với những đơn vị khác, xem 1-1.b…d

1-9

gia tốc góc

a

a = d/ dt

Phương trình này áp dụng cho chuyển động quay xung quanh một trục cố định. Nó cũng được áp dụng cho trường hợp tổng quát, nếu w và a là những véctơ

1-9.a

radian trên giây bình phương

rad/s²

Đối với những đơn vị khác, xem 1-1.b…d

1-10

vận tốc

v,

c,

u, v, w

v =

v là ký hiệu chung.
c dùng để ký hiệu tốc độ hoặc vận tốc truyền của sóng.

Khi không sử dụng ký hiệu véctơ, khuyến nghị dùng ký hiệu u, v, w cho các thành phần của vận tốc c.

Độ lớn của vận tốc thường gọi là tốc độ

1-10.a

mét trên giây

m/s

1-10.b

kilômét trên giờ

km/h

1 km/h = m/s (chính xác)

            = 0,277 778 m/s

knot (kn), 1 kn = 1 hải lý trên giờ
            = 0,514 444 m/s

1-11.1

1-11.2

gia tốc

gia tốc rơi tự do,
gia tốc trọng trường

a

g

a =

Phương trình này dùng cho chuyển động thẳng. Nó cũng được áp dụng cho trường hợp tổng quát, nếu a và v là những véctơ.

Gia tốc rơi tự do chuẩn:
g_n = 9,806 65 m/s² (chính xác)
(CGPM lần thứ 3, 1901)

1-11.a

mét trên giây bình phương

m/s²