Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 6398-1:1998 về Đại lượng và đơn vị - Không gian và thời gian

• Số hiệu: TCVN6398-1:1998
• Loại văn bản: Tiêu chuẩn Việt Nam
• Nơi ban hành: Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường
• Người ký: ***
• Ngày ban hành: Năm 1998

KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN                                               Đại lượng					Đơn vị                                                       KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN
Số mục	Đại lượng	Ký hiệu	Định nghĩa	Chú thích	Số mục	Tên đơn vị	Ký hiệu quốc tế	Định nghĩa	Hệ số chuyển đổi và chú thích
1-1	góc, (góc phẳng)		Góc giữa hai nửa đường thẳng xuất phát từ cùng một điểm là tỷ số giữa độ dài của cung tròn giới hạn bởi hai nửa đường thẳng đó (có tâm là điểm đó) và bán kính của cung tròn đó.	Những ký hiệu khác cũng được sử dụng.	1-1.a	Radian	rad	1 rad = 1 m/m = 1	Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2. Radian là góc nằm giữa hai bán kính của một vòng tròn, chắn trên chu vi của vòng tròn ấy một cung có độ dài bằng bán kính.
					1-1.b 1-1.c 1-1.d	độ phút Giây	^o ' "	1^o = (π/180) rad 1' = (1/60)^o 1" = (1/60)'	1^o = 0,017 453 3 rad Không để khoảng trống giữa trị số và ký hiệu trên của những đơn vị này. Nên chia đơn vị độ theo hệ thập phân và ký hiệu đơn vị đặt sau chữ số. Ví dụ: Nên viết 17,25^o thay cho 17^o25'
1-2	góc khối		Góc khối của hình nón là tỷ số giữa diện tích chỏm cầu tạo bởi hình chóp đó (có tâm là đỉnh của hình chóp) và bình phương bán kính hình cầu.		1-2.a	steradian	sr	1 sr = 1 m^2/m^2 = 1	Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2. Steradian là góc khối của hình nón có đỉnh nằm ở tâm hình cầu chắn trên mặt cầu một diện tích bằng diện tích hình vuông có cạnh bằng bán kính hình cầu.
1-3.1 1-3.2 1-3.3 1-3.4 1-3.5 1-3.6 1-3.7 1-3.8 1-3.9 1-3.10	độ dài độ rộng độ cao độ dầy bán kính đường kính quãng đường khoảng cách tọa độ đề-các bán kính đường cong	l, L b h d, r, R d, D s d, r x, y, z		Độ dài là một trong những đại lượng cơ bản của SI	1-3.a	Mét	m	Mét là quãng đường ánh sáng đi được trong chân không trong khoảng thời gian 1/299 792 458 giây	angstrom (Å), 1 Å = 10^-10 m (chính xác) hải lý, 1 hải lý = 1 852 m (chính xác) Định nghĩa này được chấp nhận tại hội nghị quốc tế bất thường lần thứ nhất về địa lý thủy văn năm 1929.
1-4	độ cong		= 1/		1-4.a	mét nghịch đảo, mét mũ trừ một	m^-1
1-5	diện tích	A, (S)	A = ∫ ∫dx dy trong đó x, y là các tọa độ trong hệ đề-các.	Để biểu thị phần tử của diện tích, đôi khi sử dụng dσ	1-5.a	mét vuông	m^2		Đơn vị are, ký hiệu là a, (và bội của nó là hécta, ký hiệu là ha) được sử dụng để biểu thị diện tích ruộng đất. 1 a = 100 m^2 (chính xác).
1-6	thể tích	V	V = ∫ ∫ ∫dx dy dz trong đó x, y, z là các tọa độ trong hệ đề-các	Để biểu thị phần tử của thể tích, đôi khi dùng ký hiệu dt	1-6.a	mét khối	m^3
					1-6.b	lít	l, L	1 l = 1 dm^3	1 l = 10^-3 m^3 (chính xác) Năm 1964 CGPM lần thứ 12 định nghĩa lại lít: 1 l = 1 dm^3. Theo định nghĩa cũ thì lít bằng 1,000 028 dm^3. Hai ký hiệu của lít tương đương nhau. CGPM sẽ cân nhắc khả năng chỉ giữ lại một trong hai ký hiệu đó.
1-7	thời gian, khoảng thời gian, thời lượng	t		Thời gian là một trong những đại lượng cơ bản của SI	1-7.a	giây	s	Giây là khoảng thời gian bằng 9 192 631 770 chu kỳ bức xạ ứng với sự chuyển dịch giữa hai mức siêu tinh tế ở trạng thái cơ bản của nguyên tử xesi 133.
					1-7.b 1-7.c 1-7.d	phút giờ ngày	min h d	1 min = 60 s 1 h    = 60 min         = 3 600 s 1 d    = 24 h         = 86 400 s	Để chỉ thời gian trong ngày, xem ISO 8601.
1-8	vận tốc góc		= dj / dt		1-8.a	radian trên giây	rad/s		Đối với những đơn vị khác, xem 1-1.b…d
1-9	gia tốc góc	a	a = d/ dt	Phương trình này áp dụng cho chuyển động quay xung quanh một trục cố định. Nó cũng được áp dụng cho trường hợp tổng quát, nếu w và a là những véctơ	1-9.a	radian trên giây bình phương	rad/s^2		Đối với những đơn vị khác, xem 1-1.b…d
1-10	vận tốc	v, c, u, v, w	v =	v là ký hiệu chung. c dùng để ký hiệu tốc độ hoặc vận tốc truyền của sóng. Khi không sử dụng ký hiệu véctơ, khuyến nghị dùng ký hiệu u, v, w cho các thành phần của vận tốc c. Độ lớn của vận tốc thường gọi là tốc độ	1-10.a	mét trên giây	m/s
					1-10.b	kilômét trên giờ	km/h		1 km/h = m/s (chính xác)             = 0,277 778 m/s knot (kn), 1 kn = 1 hải lý trên giờ             = 0,514 444 m/s
1-11.1 1-11.2	gia tốc gia tốc rơi tự do, gia tốc trọng trường	a g	a =	Phương trình này dùng cho chuyển động thẳng. Nó cũng được áp dụng cho trường hợp tổng quát, nếu a và v là những véctơ. Gia tốc rơi tự do chuẩn: gn = 9,806 65 m/s^2 (chính xác) (CGPM lần thứ 3, 1901)	1-11.a	mét trên giây bình phương	m/s^2

Phụ lục A

(tham khảo)

Các đơn vị dựa trên foot, pound, giây và một số đơn vị khác

Không dùng những đơn vị này

Số mục của đại lượng

Đại lượng

Số mục của đơn vị

Tên và ký hiệu đơn vị

...

...

...

1-3.1

độ dài

1-3.A.a

inch:
in

1 in = 25,4 mm (chính xác)
"mil" hoặc "thou" đôi khi được dùng để biểu thị "milli-inch"

1-3.A.b

foot:
ft

...

...

...

1-3.A.c

yard:
yd

1 yd = 3 ft (chính xác) = 36 in (chính xác)
                                    = 0,914 4 m (chính xác)
Định nghĩa này được Mỹ chấp nhận là hợp pháp năm 1959 (tuyên bố của bộ thương mại Mỹ, Viện chuẩn quốc gia, F.R.Doc.59-5442 d.d. 30/6/1959) và được Anh chấp nhận năm 1963 (Luật cân, đo năm 1963). Trường hợp ngoại lệ với U.S.Survey foot, xem chú thích 1-3.A.b.

1-3.A.d

mile

...

...

...

1-5

diện tích

1-5.A.a

inch vuông:
in^2

1 in^2 = 645,16 mm^2 (chính xác)
"circular mil" đôi khi được dùng để biểu thị diện tích
(π/4) x 10^-6 in^2 = 506,707 5m^2

1-5.A.b

foot vuông:
ft^2

...

...

...

1-5.A.c

yard vuông:
yd^2

1 yd^2 = 0,836 127 36 m^2(chính xác)
Những chữ viết tắt sq in, sq ft và sq yd thường được sử dụng.

1-5.A.d

mile vuông:
mile^2

...

...

...

1-5.A.e

acre

1 acre = 4 046,856 m^21 U.S.Survey acre = 4 046,873 m^2
1 acre = 4 840 yd^2(chính xác)

1-6

thể tích

1-6.A.a

inch khối:
in^3

...

...

...

1-6.A.b

foot khối:
ft^3

1 ft^3 = 28,316 85 dm^3(chính xác)

1-6.A.c

yard khối:
yd^3

...

...

...

1-6.A.d

gallon (UK):
gal (UK)

1 gal (UK) = 277,420 in^3 = 4,546 092 dm^3(chính xác)
= 1,200 95 gal (US)

1-6.A.e

pint (UK):
pt (UK)

...

...

...

1-6.A.f

fluid ounce (UK):
fl oz (UK)

160 fl oz (UK) = 1 gal (UK)
1 fl oz (UK) = 28,413 06 cm^3 = 0,960 760 fl oz (US)

1-6.A.g

bushel (UK)

...

...

...

1-6.A.h

gallon (US):
gal (US)

1gal (US) = 231 in^3 = 3,785 412 dm^3 = 0,832 674 gal (UK)

1-6.A.i

liquid pint (US):
liq pt (US)

...

...

...

1-6.A.j

fluid ounce (US):
fl oz (US)

128 fl oz (US) = 1 gal (US)
1 fl oz (US) = 29,573 53 cm^3 = 1,040 84 fl oz (UK)

1-6.A.k

barrel (US)
cho dầu…

...

...

...

1-6.A.l

bushel (US):
bu (US)

1 bu (US) = 2 150,42 in^3 = 35,239 07 dm^3
= 0,968 939 bushel (UK)

1-6.A.m

dry pint (US):
dry pt (US)

...

...

...

1-6.A.n

dry barrel:
bbl (US)

1 bbl (US) (dry) = 7 056 in^3 = 115,627 1 dm^3

1-10

vận tốc

1-10.A.a

foot trên giây: ft/s

...

...

...

1-10.A.b

mile trên giờ:
mile/h

1 mile/h = 0,447 04 m/s (chính xác)

1-11.1

gia tốc

1-11.A.a

foot trên giây bình phương: ft/s^2

...

...

...

Phụ lục B

(tham khảo)

Những đơn vị khác không thuộc hệ SI được đưa ra để tham khảo đặc biệt về hệ số chuyển đổi

Số mục của đại lượng

Đại lượng

Số mục của đơn vị

Tên và ký hiệu đơn vị

Hệ số chuyển đổi và chú thích

...

...

...

góc,
(góc phẳng)

1-1.B.a

gon (hoặc grade): gon

1 gon = (π/200) rad = 0,015 707 96 rad

1-3.1

độ dài

1-3.B.a

năm ánh sáng: (l.y.)^1/

1 năm ánh sáng là khoảng cách sóng điện từ đi được trong thời gian 1 năm trong không gian tự do.
1 l.y. = 9,460 730 x 10^15 m

...

...

...

1-3.B.b

đơn vị thiên văn: (AU)^2/

1 AU = 1,495 978 7 x 10^11m
(giá trị đã được thừa nhận trong hệ thống các hằng số thiên văn, 1976).

1-3.B.c

parsec:
pc

1 parsec là khoảng cách mà 1 đơn vị thiên văn chắn góc 1 giây
1 pc = 206 264,8 AU = 30,856 78 x 10^15 m

...

...

...

thời gian

1-7.B.a

năm,
năm tropic:
a,
a_trop

Năm tropic là khoảng thời gian giữa hai lần mặt trời liên tiếp đi qua điểm xuân phân trung bình. Khoảng thời gian này liên quan tới sự sai khác tương ứng của kinh độ trung bình của mặt trời, nó phụ thuộc không hoàn toàn tuyến tính vào thời gian; tức là a_trop không phải không đổi mà giảm đi với tốc độ khoảng 0,53 s trong 1 thế kỷ. Năm tropic bằng khoảng 365,242 20 d = 31 556 926 s.

1-11.2

gia tốc rơi tự do

1-11.B.a

gal:
Gal

1 Gal = 0,01 m/s^2 (chính xác)
miligal thường được dùng trong trắc địa.

...

...

...

2/ "A.U." là chữ viết tắt trong tiếng Anh của đơn vị thiên văn.