Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 7583-1:2006 Bản vẽ kỹ thuật - Ghi kích thước và dung sai - Phần 1: Nguyên tắc chung

• Số hiệu: TCVN7583-1:2006
• Loại văn bản: Tiêu chuẩn Việt Nam
• Nơi ban hành: Bộ Khoa học và Công nghệ
• Người ký: ***
• Ngày ban hành: 29/12/2006

Hình 4	Hình 5	Hình 6

Khi không đủ chỗ ghi, các đường kích thước có thể được kéo dài và đảo chiều mũi tên (xem Hình 1).

Khi một bộ phận bị cắt lìa, đường kích thước tương ứng phải vẽ như không bị cắt (xem Hình 7).

Hình 7

Nên tránh không cho đường kích thước giao nhau với bất kỳ đường nào khác, nhưng nếu không tránh được thì đường kích thước phải vẽ liên tục (không bị ngắt) xem Hình 8.

Hình 8

Các đường kích thước có thể không vẽ đầy đủ khi:

- Vẽ các đường kích thước cho đường kính (xem Hình 9) và chỉ vẽ cho một phần của yếu tố đối xứng trong hình chiếu hoặc hình cắt (xem Hình 55 và 56).

...

...

...

Hình 9

- Yếu tố tham chiếu để ghi kích thước không có trên tờ giấy vẽ và cũng không cần thiết phải chỉ ra (xem Hình 40, R 62).

- Tham chiếu đến các lưới trên bản vẽ xây dựng (xem Hình 10)

Hình 10

5.3. Dấu kết thúc và chỉ định gốc

5.3.1. Các tỷ lệ kích thước của dấu kết thúc được minh họa trong Hình 11, và tỷ lệ kích thước của vòng tròn gốc được minh họa trong Hình 12 và được nêu ra ở Phụ lục A.

5.3.2. Dấu kết thúc của các đường kích thước phải phù hợp với một trong số các cách biểu diễn đã nêu trong Hình 11.

...

...

...

a) Đầu mũi tên kín, tô đen, góc đỉnh 30^o

b) Đầu mũi tên kín, rỗng, góc đỉnh 30^o

c) Đầu mũi tên kín, hở, góc đỉnh 30^o

d) Đầu mũi tên hở, góc đỉnh 30^o

...

...

...

f) Điểm (chỉ dùng khi không đủ chỗ vẽ đầu mũi tên, có thể thay bằng vạch xiên)

Hình 11

5.3.3. Chỉ định gốc cho đường kích thước phải vẽ như Hình 12

Hình 12

5.4. Đường dóng

Đường dóng phải vẽ bằng nét liền mảnh theo TCVN 8-20

Đường dóng phải vẽ kéo dài vượt quá đường kích thước tương ứng xấp xỉ 8 lần chiều rộng nét vẽ của nó.

Đường dóng nên vẽ vuông góc với độ dài cần ghi kích thước (độ dài cơ học) (xem Hình 4, 5, 7 đến 9 và 13). Cho phép có khoảng hở (xấp xỉ 8 lần chiều rộng nét vẽ) giữa yếu tố cần ghi kích thước và chỗ bắt đầu của đường dóng trong những lĩnh vực kỹ thuật nhất định (xem Hình 14).

...

...

...

Hình 13

Hình 14

Các đường dóng có thể vẽ nghiêng, nhưng chúng phải song song với nhau (xem Hình 15).

Hình 15

Hình 16

...

...

...

Trong trường hợp các đường bao hình chiếu có đoạn chuyển tiếp và các yếu tố tương tự, các đường dóng phải vẽ từ giao điểm của các đường bao hình chiếu (xem Hình 17).

Hình 17

Đường dóng có thể bị ngắt quãng nếu khi vẽ liên tục sẽ gây ra mập mờ khó hiểu (xem Hình 18 và Hình 19).

Hình 18

Hình 19

...

...

...

5.5. Đường dẫn

Theo TCVN 8-22 đường dẫn phải vẽ bằng nét liền mảnh phù hợp với TCVN 8-20

Đường dẫn không nên vẽ dài quá mức cần thiết và nên vẽ nghiêng so với yếu tố cần chỉ dẫn, nhưng góc nghiêng phải khác so với góc nghiêng của các đường gạch mặt cắt (Xem Hình 20, Hình 25, Hình 27).

Hình 21

Hình 22

5.6. Kích thước

...

...

...

Các giá trị kích thước phải ghi trên bản vẽ bằng các ký tự có kích thước đủ lớn để đảm bảo dễ đọc và rõ ràng trong bản vẽ gốc cũng như các bản sao thực hiện bằng microphim, (Xem ISO 6428). Nên dùng chữ đứng, kiểu B phù hợp với TCVN 7284 - 0.

5.6.2. Vị trí của giá trị kích thước

Các giá trị kích thước phải đặt sao cho song song với đường kích thước, ở gần điểm giữa đường kích thước và ở phía trên đường kích thước một chút (xem hình 21,hình 22 và Phụ lục A)

Các giá trị kích thước phải đặt ở vị trí sao cho nó không bị bất kỳ đường nào cắt qua hoặc tách đôi.Trừ trường hợp nêu trong 5.6.3.Các giá trị kích thước nằm trên đường kích thước nghiêng phải có hướng như đã nêu trong Hình 23.

Các giá trị của kích thước góc phải có hướng như đã chỉ rõ trong Hình 24.

Hình 23

Hình 24

...

...

...

Vị trí của giá trị kích thước thường xuyên phải thích nghi với các tình huống khác nhau:

a) Giá trị kích thước có thể đặt ở phía trên phần kéo dài của đường kích thước, vượt qua một trong hai dấu kết thúc, nếu như không đủ chỗ ghi (Xem Hình 25).

b) Giá trị kích thước có thể ghi trên đường chú dẫn và được nối với đường kích thước bởi một đường dẫn, đường dẫn này phải thật ngắn để giá trị kích thước được ghi như cách thường dùng giữa hai đường dóng (Xem Hình 25).

Hình 25

c) Giá trị kích thước có thể đặt phía trên phần kéo dài, nằm ngang của đường kích thước, khi không đủ chỗ để đặt song song với đường kích thước (Xem Hình 26).

Hình 26

d) Trong cách ghi kích thước chạy, giá trị kích thước phải đặt gần đầu mũi tên (Xem Hình 63 và 64).

...

...

...

Có thể dùng chữ đại diện cho giá trị kích thước và các chữ này phải được xác định trên cùng bản vẽ đó hoặc trong tài liệu đi kèm (Xem Hình 27).

5.8. Ghi kích thước theo bảng

Phương pháp này tạo ra khả năng biểu diễn các biến kích thước chung của một yếu tố hoặc bộ phận lắp, dưới dạng bảng (Xem Hình 27).

Hình 27

6. Các thành phần để ghi dung sai

6.1. Quy tắc chung

Khi ghi các dung sai chung trên một bản vẽ, ví dụ, theo ISO 2768-1 và ISO 2768-2, các dung sai chung này phải được ghi bên trong hoặc gần khung tên.

Các ký hiệu, ví dụ, cấp dung sai và các con số chỉ sai lệch cho phép, phải được viết cùng chiều cao như kích thước cơ sở. Cho phép dùng chiều cao chữ nhỏ hơn một cấp so với chiều cao chữ của kích thước cơ sở, nhưng không được nhỏ hơn 2,5 mm.

...

...

...

- Các ký hiệu cấp dung sai (ISO 2768-1) và (ISO 2768-2);

- Sai lệch giới hạn. (Xem 6.2);

- Các giới hạn của kích thước. (Xem 6.3);

- Ghi dung sai thống kê.

Tất cả các dung sai đều áp dụng cho các yếu tố được biểu diễn cụ thể trên bản vẽ kỹ thuật.

6.2. Sai lệch giới hạn

Các thành phần của kích thước có dung sai phải ghi theo thứ tự sau. (Xem Hình 28 đến Hình 31).

a) Kích thước cơ sở.

b) Các sai lệch giới hạn.

...

...

...

Nếu một trong hai sai lệch là “0” thì phải ghi bằng số 0 (Xem Hình 30).

Nếu dung sai là đối xứng so với kích thước cơ sở thì chỉ phải ghi một sai lệch, kèm theo dấu “±” ở phía trước (Xem Hình 31).

Hình 28

Hình 29

Hình 30

...

...

...

6.3. Giới hạn kích thước

6.3.1. Các giới hạn kích thước được ghi bằng giá trị lớn nhất và nhỏ nhất (Xem Hình 32).

Hình 32

6.3.2. Để hạn chế kích thước chỉ theo một hướng, thì phải ghi thêm chữ “min” hoặc “max” sau giá trị kích thước (Xem Hình 33).

Hình 33

6.3.3. Sai lệch giới hạn cho các kích thước góc (Xem mục 7.5).

7. Ghi kích thước đặc biệt

...

...

...

Phải dùng các ký hiệu sau đây kèm theo kích thước để chỉ rõ hình dáng của yếu tố cần ghi kích thước. Các ký hiệu này phải đặt trước giá trị kích thước, (Xem Hình 6, Hình 34 đến Hình 38 và bảng A.1):

-  Æ: Đường kính.

- R: Bán kính.

- c : Hình vuông.

- SR: Bán kính hình cầu.

- Ç: Cung tròn.

- t: Độ dài

...

...

...

Hình 34

Hình 35

Hình 36

Hình 37

Hình 38

7.2. Đường kính

Ký hiệu Æ phải đặt trước giá trị kích thước (xem Hình 34, 39).

...

...

...

Hình 39

7.3. Bán kính

Ký hiệu R phải đặt trước giá trị bán kính (xem Hình 35).

Khi ghi các kích thước bán kính, chỉ được dùng một đầu mũi tên, đầu mũi tên đặt vào giao điểm của đường kích thước với cung (Xem Hình 40).

Trong trường hợp dùng đầu mũi tên là dấu kết thúc, tùy theo kích thước bán kính trên bản vẽ, đầu mũi tên có thể nằm trong hoặc ngoài đường bao hoặc đường kéo dài của yếu tố đó.

Khi tâm của bán kính vượt ra ngoài phạm vi vẽ, đường kích thước bán kính phải vẽ hoặc là bị cắt bớt hoặc là bị ngắt vuông góc tùy theo việc có cần hay không cần thiết phải xác định tâm (Xem Hình 40).

Hình 40

...

...

...

Nếu biểu diễn một hình cầu, phải đặt ký hiệu SR trước giá trị kích thước (xem Hình 37, Hình 38).

7.5. Cung, dây cung và góc

Ghi kích thước cho các cung, dây cung và góc phải theo như chỉ dẫn trong Hình 41.

Ký hiệu Ç cho cung phải đặt trước giá trị kích thước (xem Hình A.1 h).

Hình 41

Nếu góc ôm của cung lớn hơn 90^o thì các đường dóng phải xuất phát từ tâm của cung. Nếu quan hệ giữa chiều dài cung và giá trị kích thước không rõ thì phải dùng một đường dẫn có một đầu mũi tên chỉ vào cung, có độ dài phải ghi kích thước, đầu còn lại của đường dẫn là một dấu chấm hoặc một vòng tròn nhỏ đặt vào đường kích thước (Xem Hình 42).

Các kích thước của phần cung nối với nhau cũng các kích thước dài hoặc kích thước góc được nối với nhau tại một kích thước cung khi chỉ cần vẽ chung một đường dóng (Xem Hình 42).

...

...

...

Các quy tắc đã nêu trong mục 6 cũng áp dụng cho các kích thước góc, ngoại trừ việc phải ghi rõ đơn vị đo góc cho kích thước cơ bản cũng như các sai lệch giới hạn.

Nếu kích thước cơ bản hoặc sai lệch giới hạn của góc được biểu thị dưới dạng độ, phút, giây thì giá trị phút hoặc giây phải ghi phía sau chữ 0^o hoặc 0^o0’ khi áp dụng (Xem Hình 43 - 46).

Hình 43

Hình 44

Hình 45

...

...

...

7.6. Hình vuông

Ký hiệu c phải đặt trước giá trị kích thước nếu hình vuông chỉ được ghi kích thước trên một cạnh (Xem Hình 36).

7.7. Các yếu tố lặp lại và cách đều nhau

Khi các yếu tố cách đều nhau và được bố trí như nhau, việc ghi kích thước cho chúng có thể được đơn giản hóa như sau:Các khoảng cách có thể được ghi kích thước như Hình 47.

Hình 47

Các khoảng cách dài và góc lặp lại có thể được ghi bởi số khoảng nhân “x” với giá trị kích thước của một khoảng nếu như có thể có nhầm lẫn giữa số khoảng và độ dài của mỗi khoảng, thì phải ghi thêm kích thước cho một khoảng như đã chỉ dẫn trên Hình 48.

Hình 48

...

...

...

Hình 49

Góc của các khoảng cách có thể không cần ghi, nếu như các góc và khoảng cách đó là quá rõ ràng, không gây ra lầm lẫn (Xem Hình 50).

Hình 50

Nếu việc biểu diễn là quá rõ ràng để thấy được các yếu tố lặp lại có cùng một kích thước, thì chỉ cần ghi kích thước cho một yếu tố (Xem Hình 51).

Hình 51

Các khoảng cách phân bố đều theo đường tròn có thể được ghi kích thước bằng việc chỉ rõ số lượng yếu tố đó (Xem Hình 52).

...

...

...

Hình 52

Các yếu tố có cùng giá trị kích thước có thể ghi kích thước bằng cách chỉ rõ số lượng yếu tố nhân “x” với giá trị kích thước (Xem Hình 53).

Hình 53

Để tránh việc lặp lại các giá trị kích thước giống nhau hoặc để không phải vẽ các đường dẫn dài, có thể dùng các chữ cái tham chiếu, liên kết với một bảng giải thích hoặc chú thích. (Xem Hình 54). Các đường dẫn có thể không cần vẽ. Nếu hình biểu diễn đã rõ ràng có thể không cần ghi số lượng các yếu tố đó.

Hình 54

7.8. Các chi tiết đối xứng

Các kích thước của các yếu tố phân bố đối xứng chỉ phải ghi một lần (Xem Hình 55 và 56).

...

...

...

Trong trường hợp biểu diễn một nửa hoặc một phần tư, và kể cả trường hợp biểu diễn đầy đủ, nếu cần sẽ bổ sung một ký hiệu đối xứng (xem TCVN 8 - 30) vào cuối của trục đối xứng (Xem Hình 55 và 56).

Hình 55

Hình 56

Hình 57

7.9. Ghi mức cao độ

Các mức cao độ trên hình chiếu đứng, hình cắt và mặt cắt phải ghi bởi một đầu mũi tên hở, góc đỉnh 900 và được nối với một đường thẳng đứng và một đường nằm ngang, phía trên đường nằm ngang này ghi giá trị bằng số của mức cao độ (Xem Hình 58).

...

...

...

Hình 58

Hình 59

7.10. Kích thước của các yếu tố không biểu diễn theo tỷ lệ

Trong các trường hợp ngoại lệ, chẳng hạn khi chỉnh sửa, các yếu tố không vẽ theo tỷ lệ phải được đánh dấu bằng cách gạch chân các giá trị kích thước.

7.11. Kích thước phụ

Các kích thước phụ trên bản vẽ, chỉ nhằm bổ sung thêm thông tin. Các kích thước này phải đặt trong một dấu ngoặc đơn và không bao giờ được ghi dung sai (Xem Hình 55 và 56).

8. Bố trí các kích thước

...

...

...

Các đường kích thước phải được bố trí theo kiểu ghi kích thước song song, ghi kích thước theo chuỗi, ghi kích thước chạy hoặc phối hợp các kiểu ghi.

8.2. Ghi kích thước song song

Các đường kích thước phải song song nhau theo một, hai hoặc ba hướng vuông góc hoặc phải đồng tâm. (Xem Hình 60 và 61).

Hình 60

Hình 61

8.3. Ghi kích thước chạy

...

...

...

Các giá trị kích thước phải đặt:

- Hoặc gần mũi tên, cùng một hàng với đường dóng tương ứng (Xem Hình 62 và 63).

- Hoặc gần mũi tên, phía trên đường kích thước cho rõ ràng (Xem Hình 64).

Hình 62

Hình 63

...

...

...

Hình 64

8.4. Ghi kích thước theo chuỗi

Khi dùng cách ghi kích thước theo chuỗi, chuỗi các kích thước đơn phải xếp thành một hàng (xem Hình 65).

Hình 65

8.5. Ghi kích thước theo tọa độ

Hệ tọa độ Đề - Các được xác định từ một gốc bởi các kích thước dài, theo các hướng vuông góc (xem Hình 66 và 67). Các giá trị tọa độ phải ghi ngay bên cạnh mỗi điểm hoặc ghi vào một bảng. Không vẽ bất kỳ đường dóng hoặc đường kích thước nào.

CHÚ THÍCH: Trong lĩnh vực xây dựng các trục “X” và “Y” có thể được dùng theo các cách khác nhau để tuân theo tiêu chuẩn Quốc gia. Đối với hệ tọa độ 3 chiều cũng vậy, trong lĩnh vực xây dựng, chiều cao thường ký hiệu bằng “Z” có thể không có chung một gốc như là trục “X” và trục “Y”.

Tọa độ cực được xác định từ một điểm gốc bởi một bán kính và một góc. Chúng luôn luôn dương, có chiều ngược kim đồng hồ so với trục cực (Xem Hình 68).

...

...

...

Hình 66

Chiều dương và chiều âm của các trục tọa độ được chỉ ra trên Hình 67. Các giá trị kích thước ghi theo chiều âm phải có dấu “-”.

Hình 67

Hình 68

Gốc của hệ tọa độ có thể đặt tại một góc trên một yếu tố hoặc đặt phía ngoài hình vẽ (Xem Hình 68 và 69).

Các giá trị tọa độ có thể ghi trực tiếp ngay bên cạnh các tọa độ của chúng (Xem Hình 69).

...

...

...

Một hệ tọa độ chính có thể có nhiều hệ tọa độ con. Nếu dùng trường hợp này, gốc của các hệ tọa độ và các vị trí riêng biệt bên trong các hệ tọa độ phải được đánh số liên tục bằng các chữ số ả rập. Phải dùng một điểm để làm ký hiệu phân biệt (Xem Hình 70).

Hình 70

8.6. Ghi kích thước phối hợp

Hai hoặc nhiều phương pháp ghi kích thước có thể được phối hợp trên một bản vẽ.

Hình 71 nêu ra một ví dụ về phương pháp ghi kích thước chạy, phối hợp với các kích thước đơn.

Hình 71

Hình 72 nêu ra một ví dụ về ghi kích thước song song kết hợp với ghi kích thước chạy.

...

...

...

Hình 72

Phụ lục A
(Quy định)

Quan hệ và các kích thước của các ký hiệu bằng hình vẽ

Để hài hòa giữa các kích thước của các ký hiệu quy định trong tiêu chuẩn này với các chỉ dẫn khác trên bản vẽ (kích thước, chữ viết, dung sai), cần phải tuân thủ các quy tắc đã nêu trong hình A.1, các quy tắc này phù hợp với ISO/IEC 81714-1. Chữ “a” chỉ miền để viết chữ, chữ “h” là chiều cao của chữ (biểu thị theo kiểu chữ B, chữ đứng theo TCVN 7284-0). Các ký hiệu bằng hình vẽ khác đã cho trong TCVN 7284-5).

Hình A.1

Bảng A.1 - Các vị trí áp dụng ký hiệu bằng hình vẽ F và ký hiệu bằng chữ

Ký hiệu và cách biểu diễn

...

...

...

F50

Đường kính 50

c 50

Hình vuông có cạnh bằng 50

R50

Bán kính 50

SF50

Hình cầu, đường kính 50

SR 50

...

...

...

Ç 50

Cung, dài 50

Mức cao độ 12, 25

50

Kích thước 50, không vẽ theo tỷ lệ.

(50)

50 là kích thước phụ

T = 5

...

...

...

| |

Ký hiệu đối xứng

Thư mục

[[1] ISO 286-1:1988, ISO system of limits and fits - Part 1: Bases of tolerances, deviations and fits (Hệ thống ISO về giới hạn và mối ghép - Phần 1: Các cơ sở của dung sai, sai lệch và mối ghép).

[2] ISO 1101:2004, Geometrical Product Specifications (GPS) - Geometrical tolerancing - Tolerances of form, orientation, location and run-out. (Đặc tính hình học của sản phẩm (GPS) - Dung sai hình học - Dung sai hình dạng, vị trí, hướng).

[3] ISO/R 1938-1:1971, ISO system of limits and fits - Part 1: Inspection of plain workpieces (Hệ thống ISO về các giới hạn và các mối ghép - Phần 1: Kiểm tra các phần tử hình học thông thường).

[4] ISO 2768 -1:1989, General tolerances - Part 1: Tolerances for linear and angular dimensions without individual tolerance indications (Dung sai chung - Phần 1: Dung sai cho các kích thước và kích thước gốc không chỉ định dung sai riêng).

[5] ISO 2768-2:1989, General tolerances - Part 2: Geometrical tolerances for features without individual tolerance indications (Dung sai chung - Phần 2: Dung sai hình học cho các yếu tố không chỉ định dung sai riêng).

...

...

...

[7] ISO 3898:1997, Bases for design of structures - Notations - General symbols Cơ sở thiết kế các kết cấu - Các chú giải - Các ký hiệu chung).

[8] ISO 5457:1999, Technical product documentation - Sizes and layout of drawing sheets(Tài liệu kỹ thuật - Kích thước và cách bố trí tờ giấy vẽ).

[9] ISO 6433:1981, Technical drawings - Item references (Bản vẽ kỹ thuật - Chú dẫn phần tử)

[10] ISO 10209-1:1992, Technical product documentation - Vocabulary - Part 1: Terms relating to technical drawings: general and types of drawings (Tài liệu kỹ thuật - Từ vựng - Phần 1: Các thuật ngữ liên quan tới bản vẽ kỹ thuật: Các vấn đề chung và các loại bản vẽ).

[11] ISO 13715:2000, Technical drawings - Edges of undefined shape - Vocabulary and indications (Bản vẽ kỹ thuật - Các cạnh của hình dạng chưa xác định - Từ vựng và chỉ dẫn trên bản vẽ).

[12] ISO/TR 14638:1995, Geometrical product specification (GPS) - Masterplan (Đặc tính hình học của sản phẩm (GPS) - Mặt bằng chính).

[13] ISO 14660 -1:1999, Geometrical Product Specifications (GPS) - Geometrical features - Part 1: General terms and definitions (Đặc tính hình học của sản phẩm (GPS) - Các yếu tố hình học - Phần 1: Các thuật ngữ chung và các định nghĩa).