|
BỘ Y TẾ
--------
|
CỘNG HÒA XÃ
HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
--------------------
|
|
Số: 1619/QĐ-BYT
|
Hà Nội, ngày 09 tháng 4 năm 2020
|
VỀ
VIỆC BAN HÀNH PHỤ LỤC THAY THẾ PHỤ LỤC 1 “LẤY MẪU, BẢO QUẢN, VẬN CHUYỂN BỆNH
PHẨM” BAN HÀNH KÈM THEO QUYẾT ĐỊNH SỐ 963/QĐ-BYT NGÀY 18/3/2020 CỦA BỘ Y TẾ VỀ
“HƯỚNG DẪN TẠM THỜI GIÁM SÁT VÀ PHÒNG, CHỐNG COVID-19”
BỘ TRƯỞNG BỘ Y
TẾ
Căn cứ Nghị định số 75/2017/NĐ-CP ngày
20 tháng 6 năm 2017 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ
cấu tổ chức Bộ Y tế;
Theo đề nghị của Cục trưởng Cục Y tế dự
phòng, Bộ Y tế,
QUYẾT ĐỊNH
Điều 1. Ban
hành kèm theo Quyết định này Phụ lục thay thế Phụ lục 1 “Lấy mẫu, bảo quản, vận
chuyển bệnh phẩm” ban hành kèm theo Quyết định số 963/QĐ-BYT ngày 18/3/2020 của
Bộ Y tế về “Hướng dẫn tạm thời giám sát và phòng, chống COVID-19”.
Điều 2. Quyết
định này có hiệu lực kể từ ngày ký ban hành.
Điều 3. Các
ông, bà: Chánh Văn phòng Bộ; Chánh Thanh tra Bộ; Vụ trưởng, Cục trưởng, Tổng
Cục trưởng các Vụ, Cục, Tổng cục thuộc Bộ Y tế; Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch
tễ, Viện Pasteur, Giám đốc các bệnh viện trực thuộc Bộ Y tế; Giám đốc Sở Y tế
các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; Thủ trưởng y tế các Bộ, ngành và Thủ
trưởng các đơn vị có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.
|
Nơi nhận:
-
Như Điều 4;
- PTTg. Vũ Đức Đam (để báo cáo);
- Các thành viên BCĐ QG PCD COVID-19;
- Các đồng chí Thứ trưởng;
- Cổng TTĐT Bộ Y tế;
- Lưu: VT, DP.
|
KT. BỘ TRƯỞNG
THỨ TRƯỞNG
Đỗ
Xuân Tuyên
|
LẤY
MẪU, BẢO QUẢN VÀ VẬN CHUYỂN BỆNH PHẨM
(Bàn
hành kèm theo Quyết định số …… ngày …./…/2020 của Bộ Y tế)
Bệnh phẩm nghi nhiễm COVID-19 phải được
thu thập bởi các nhân viên y tế đã được tập huấn về thu thập mẫu bệnh phẩm. Bắt
buộc phải lấy tối thiểu 01 mẫu bệnh phẩm đường hô hấp, như sau:
- Bệnh phẩm đường hô hấp trên:
+ Mẫu ngoáy dịch tỵ hầu;
Trong trường hợp không lấy được mẫu
ngoáy dịch tỵ hầu thì có thể lấy một trong các mẫu dưới đây;
+ Mẫu ngoáy dịch họng;
+ Mẫu ngoáy dịch mũi (cả hai bên mũi),
chỉ áp dụng đối với người có triệu chứng nghi ngờ;
+ Mẫu dịch rửa mũi/tỵ hầu;
+ Mẫu dịch súc họng.
- Bệnh phẩm đường hô hấp dưới:
+ Đờm;
+ Dịch phế nang, dịch nội khí quản, dịch
màng phổi ...;
+ Tổ chức phổi, phế quản, phế nang.
-
Mẫu
máu toàn phần (3-5 ml)
+ Mẫu máu giai đoạn cấp;
+ Mẫu máu giai đoạn hồi phục (sau 14-21
ngày sau khi khởi bệnh).
|
Loại bệnh
phẩm
|
Thời điểm
thích hợp thu thập
|
|
Bệnh phẩm đường hô hấp trên (mẫu ngoáy
dịch tỵ hầu, mẫu ngoáy dịch họng…)
|
Tại ngày 0 đến ngày 7 sau khi khởi
bệnh
|
|
Bệnh phẩm đường hô hấp dưới (mẫu dịch
phế nang, mẫu dịch nội khí quản, mẫu dịch màng phổi ...)
|
Tại ngày 0 đến ngày 14 sau khi khởi
bệnh
|
|
Mẫu máu giai đoạn cấp
|
Tại ngày 0 đến ngày 7 sau khi khởi
bệnh
|
|
Mẫu máu giai đoạn hồi phục
|
Tại ngày 14, 21 sau khi khởi bệnh
|
|
Tổ chức phổi, phế nang
|
Trong trường hợp có chỉ định
|
3. Phương pháp thu thập bệnh phẩm
3.1.
Chuẩn
bị dụng cụ
-
Dụng
cụ lấy mẫu ngoáy dịch tỵ hầu, mẫu ngoáy dịch họng và mẫu ngoáy dịch mũi cho xét
nghiệm SARS-CoV-2 có cán không phải là calcium hay gỗ, tốt nhất là sử dụng que
có đầu là sợi tổng hợp.
-
Que
đè lưỡi;
-
Ống
ly tâm hình chóp 15ml, chứa 2-3ml môi trường vận chuyển vi rút;
-
Lọ
nhựa (ống Falcon 50ml) hoặc túi nylon để đóng gói bệnh phẩm;
-
Băng,
gạc có tẩm chất sát trùng;
-
Cồn
sát trùng, bút ghi
-
Quần
áo bảo hộ;
-
Kính
bảo vệ mắt;
-
Găng
tay;
-
Khẩu
trang y tế chuyên dụng (N95, .hoặc tương đương);
-
Bơm
tiêm 10 ml, vô trùng;
-
Tuýp
vô trùng không có chất chống đông.
-
Bình
lạnh bảo quản mẫu.
3.2. Tiến hành
3.2.1.
Sử
dụng quần áo bảo hộ
|
Trước khi lấy
mẫu (mặc)
|
Sau khi lấy
mẫu (cởi)
|
|
Khẩu trang y tế chuyên dụng (N95 hoặc
tương đương)
|
Găng tay - lớp thứ hai
|
|
Mũ
|
Áo
|
|
Kính bảo hộ
|
Quần
|
|
Quần
|
Ủng
|
|
Áo
|
Kính bảo hộ
|
|
Găng tay - lớp thứ nhất
|
Mũ
|
|
Găng tay - lớp thứ hai
|
Khẩu trang y tế chuyên dụng (N95 hoặc
tương đương,...)
|
|
Ủng
|
Găng tay - lớp thứ nhất
|
3.2.2.
Kỹ
thuật lấy bệnh phẩm
3.2.2.1.
Mẫu
ngoáy dịch tỵ hầu và dịch họng.
a)
Mẫu
ngoáy dịch tỵ hầu
-
Yêu
cầu bệnh nhân ngồi yên, mặt hơi ngửa, trẻ nhỏ thì phải có người lớn giữ.
-
Người
lấy bệnh phẩm nghiêng đầu bệnh nhân ra sau khoảng 70 độ, tay đỡ phía sau cổ
bệnh nhân.
-
Tay
kia đưa nhẹ nhàng tăm bông vào mũi, vừa đẩy vừa xoay giúp tăm bông đi dễ dàng
vào sâu 1 khoảng bằng ½ độ dài từ cánh mũi đến dái tai cùng phía.
Lưu ý: nếu chưa đạt được độ sâu như vậy
mà cảm thấy có lực cản rõ thì rút tăm bông ra và thử lấy mũi bên kia. Khi cảm
thấy tăm bông chạm vào thành sau họng mũi thì dừng lại, xoay tròn rồi từ từ rút
tăm bông ra
-
Giữ
tăm bông tại chỗ lấy mẫu trong vòng 5 giây để đảm bảo dịch thấm tối đa.
-
Từ
từ xoay và rút tăm bông ra.
-
Đặt
đầu tăm bông vào ống đựng bệnh phẩm có chứa môi trường vận chuyển và bẻ cán tăm
bông tại điểm đánh dấu để có độ dài phù hợp với độ dài của ống nghiệm chứa môi
trường vận chuyển. Que tăm bông sau khi lấy dịch ngoáy mũi sẽ được để chung vào
ống môi trường chứa que tăm bông lấy dịch ngoáy họng.
-
Đóng
nắp, xiết chặt, bọc ngoài bằng giấy parafin (nếu có).
-
Bảo
quản mẫu trong điều kiện nhiệt độ 2-8°C trước khi chuyển về phòng xét nghiệm
của Viện VSDT/Pasteur và các phòng xét nghiệm khác được Bộ Y tế cho phép xét
nghiệm vi rút SAR-CoV-2. Nếu bệnh phẩm không được vận chuyển đến phòng xét
nghiệm của Viện VSDT/Pasteur trong vòng 48 giờ kể từ khi lấy mẫu, các mẫu bệnh
phẩm phải được bảo quản trong âm 70°C (-70°C) và sau đó phải được giữ đông băng
trong quá trình vận chuyển đến phòng xét nghiệm.
Lưu ý: Đối với trẻ nhỏ đặt ngồi trên đùi
của cha/mẹ, lưng của trẻ đối diện với phía ngực cha mẹ. Cha/mẹ cần ôm trẻ giữ
chặt cơ thể và tay trẻ. Yêu cầu cha/mẹ ngả đầu trẻ ra phía sau.
Hình 1: Lấy
dịch tỵ hầu
b)
Mẫu
ngoáy dịch họng:
-
Yêu
cầu bệnh nhân há miệng to.
-
Dùng
dụng cụ đè nhẹ nhàng lưỡi bệnh nhân.
-
Đưa
tăm bông vào vùng hầu họng, miết và xoay tròn nhẹ 3 đến 4 lần tại khu vực 2 bên
vùng a-mi-đan và thành sau họng để lấy được dịch và tế bào vùng họng.
-
Sau
khi lấy bệnh phẩm, que tăm bông được chuyển vào ống chứa 3ml môi trường vận
chuyển (VTM hoặc UTM) để bảo quản. Lưu ý, đầu tăm bông phải nằm ngập hoàn toàn
trong môi trường vận chuyển, và nếu que tăm bông dài hơn ống đựng môi trường
vận chuyển cần bẻ/cắt cán tăm bông cho phù hợp với độ dài của ống nghiệm chứa
môi trường vận chuyển.
3.2.2.2.
Mẫu
ngoáy dịch mũi
Chỉ áp dụng đối với người nghi ngờ bệnh
COVID -19 có triệu chứng
-
Yêu
cầu bệnh nhân ngồi yên, trẻ nhỏ thì phải có người lớn giữ.
-
Người
lấy bệnh phẩm nghiêng nhẹ đầu bệnh nhân ra sau, tay đỡ phía sau cổ bệnh nhân.
-
Tay
kia đưa nhẹ nhàng que lấy mẫu vào mũi sâu khoảng 2 cm, xoay tăm bông vào thành
mũi trong khoảng 3 giây. Sau khi lấy xong 1 bên mũi thì dùng đúng que lấy mẫu
này đế lấy mẫu với mũi còn lại.
-
Đặt
đầu tăm bông vào ống đựng bệnh phẩm có chứa môi trường vận chuyển và bẻ cán tăm
bông tại điểm đánh dấu để có độ dài phù hợp với độ dài của ống nghiệm chứa môi
trường vận chuyển.
-
Đóng
nắp, xiết chặt, bọc ngoài bằng giấy parafin (nếu có).
-
Bảo
quản mẫu trong điều kiện nhiệt độ 2-8°C trước khi chuyển về phòng xét nghiệm
của Viện Vệ sinh dịch tễ, Viện Pasteur và các phòng xét nghiệm khác được Bộ Y
tế cho phép xét nghiệm vi rút SAR-CoV-2. Nếu bệnh phẩm không được vận chuyển
đến phòng xét nghiệm trong vòng 48 giờ kể từ khi lấy mẫu, các mẫu bệnh phẩm
phải được bảo quản âm 70°C (-70°C) và sau đó phải được giữ đông băng trong quá
trình vận chuyển đến phòng xét nghiệm.
Hình 3: Que lấy
mẫu
3.2.2.3.
Mẫu
dịch rửa mũi/tỵ hầu
-
Gắn
ống catheter hút vô trùng vào dụng cụ hút
-
Nghiêng
đầu bệnh nhân ra sau khoảng 70 độ
-
Nhỏ
vài giọt muối sinh lý vô trùng vào trong mỗi bên mũi
-
Đưa
ống catheter vào mũi (ống nên vào sâu bằng khoảng cách từ cánh mũi đến dái tai)
-
Bắt
đầu hút 1 cách nhẹ nhàng. Từ từ lấy ống catheter ra, vừa lấy ra vừa xoay nhẹ
nhàng
-
Cho
mẫu vào trong ống chứa môi trường vận chuyển
Lưu ý: súc mũi hầu có thể không thực
hiện được cho trẻ sơ sinh
3.2.2.4.
Mẫu
dịch súc họng
Bệnh nhân được súc họng với 10 ml dung
dịch rửa (nước muối sinh lý). Dịch súc họng được thu thập vào cốc hoặc đĩa
petri và pha loãng theo tỷ lệ 1:2 trong môi trường bảo quản vi rút.
3.2.2.5.
Mẫu
dịch nội khí quản
Bệnh nhân khi đang thở máy, đã được đặt
nội khí quản. Dùng 1 ống hút dịch, đặt theo đường nội khí quản và dùng bơm tiêm
hút dịch nội khí quản theo đường ống đã đặt. Cho dịch nội khí quản vào tuýp
chứa môi trường bảo quản vi rút.
3.2.2.6.
Mẫu
máu
Sử dụng bơm kim tiêm vô trùng lấy 3-5ml
máu tĩnh mạch, chuyển vào tuýp không có chất chống đông, tách huyết thanh và
bảo quản ở nhiệt độ 2°C - 8°C trong vòng 48 giờ. Nếu bảo quản lâu hơn thì các
mẫu bệnh phẩm phải được bảo quản âm 70°C (-70°C).
Lưu ý:
-
Ghi
rõ tên, tuổi, địa chỉ, loại bệnh phẩm, ngày lấy mẫu trên tuýp đựng bệnh phẩm.
-
Các
loại bệnh phẩm thu thập tại đường hô hấp dưới (dịch nội khí quản, phế nang,
màng phổi) phải được phối hợp với các bác sỹ lâm sàng trong quá trình thu thập
mẫu bệnh phẩm.
3.2.3.
Khử trùng dụng cụ
và tẩy trùng khu vực lấy mẫu
-
Toàn
bộ trang phục bảo hộ được cho vào 1 túi ni lông chuyên dụng dùng cho rác thải y
tế có khả năng chịu được nhiệt độ cao, cùng với các dụng cụ bẩn (sử dụng găng
tay và khẩu trang mới).
-
Buộc
chặt và sấy ướt tại nhiệt độ 120°C/30 phút trước khi loại bỏ cùng với rác thải
y tế khác hoặc có thể đốt tại lò rác bệnh viện.
-
Rửa
tay xà phòng và tẩy trùng bằng chloramin 0,1% toàn bộ các dụng cụ và khu vực
lấy mẫu; phích lạnh dùng cho vận chuyển bệnh phẩm đến phòng xét nghiệm.
4.1.
Bảo
quản
Bệnh phẩm sau khi thu thập được chuyển
đến phòng xét nghiệm trong thời gian ngắn nhất:
-
Bệnh
phẩm được bảo quản tại 2-8°C và chuyển tới phòng xét nghiệm trong thời gian sớm
nhất, đảm bảo không quá 48 giờ sau khi thu thập. Nếu do điều kiện không thể
chuyển mẫu trong vòng 48 giờ sau khi thu thập, mẫu phải được bảo quản âm 70°C.
-
Không
bảo quản bệnh phẩm tại ngăn đá của tủ lạnh hoặc -20°C.
4.2. Đóng gói bệnh
phẩm
-
Bệnh
phẩm khi vận chuyển phải được đóng gói kỹ trong 3 lớp bảo vệ, theo quy định của
Tổ chức Y tế thế giới và Bộ Y tế.
-
Siết
chặt nắp tuýp bệnh phẩm, bọc ngoài bằng giấy parafin (nếu có), bọc từng tuýp
bệnh phẩm bằng giấy thấm.
-
Đưa
tuýp vào túi vận chuyển (hoặc lọ có nắp kín).
-
Bọc
ra ngoài các túi bệnh phẩm bằng giấy thấm hoặc bông thấm nước có chứa chất tẩy
trùng (cloramine B ...), đặt gói bệnh phẩm vào túi nylon thứ 2, buộc chặt.
-
Các
phiếu thu thập bệnh phẩm được đóng gói chung vào túi nylon cuối cùng, buộc
chặt, chuyển vào phích lạnh, bên ngoài có vẽ các logo quy định của Tổ chức Y tế
thế giới (logo: bệnh phẩm sinh học dán đúng chiều hướng lên miệng túi) khi vận
chuyển.
4.3. Vận chuyển bệnh
phẩm đến phòng xét nghiệm
-
Thông
báo cho phòng xét nghiệm ngày gửi và thời gian dự định bệnh phẩm sẽ tới phòng
xét nghiệm.
-
Bệnh
phẩm được vận chuyển tới phòng xét nghiệm bằng đường bộ hoặc đường không càng
sớm càng tốt.
-
Tuyệt
đối tránh để tuýp bệnh phẩm bị đổ, vỡ trong quá trình vận chuyển.
-
Khi
vận chuyển tới phòng xét nghiệm các mẫu đã bảo quản từ 2-8°C thì trong quá
trình vận chuyển vẫn phải bảo đảm nhiệt độ từ 2-8°C, tránh quá trình đông tan
băng nhiều lần, làm giảm chất lượng của bệnh phẩm. Đối với những mẫu được bảo
quản -70°C, khi vận chuyển phải được giữ đông băng trong quá trình vận chuyển
đến phòng xét nghiệm.
Phòng xét nghiệm khẳng định báo cáo kết
quả ca dương tính cho Ban Chỉ đạo tỉnh, thành phố để tiến hành kịp thời các
biện pháp chống dịch, đồng thời báo cáo Ban chỉ đạo Quốc gia phòng chống dịch
bệnh viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của vi rút Corana gây ra và Cục Y tế dự
phòng - Bộ Y tế theo quy định.