Giám định tâm thần - Lợi ích không chỉ ở kết luận mất khả năng nhận thức

Một phần vì nếu giám định có kết luận người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự Theo Điều 21 Bộ luật hình sự nên cố gắng chạy chọt hoặc giả điên để làm sao được thoát án.

Ngoài ra, nếu thấy việc giả điên hay mua chuộc để được kết luận là mất khả năng nhận thức quá khó thì còn có thể giám định để được kết luận là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, như vậy sẽ đươc xem là tình tiết để giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điểm q, Khoản 1, Điều 51 Bộ luật hình sự  2015 (Điểm n, Khoản 1, Điều 46 Bộ luật hình sự 1999)

“Điều 51. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:

...

q) Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình;...”

Điển hình tại Bản án 25/2017/HSST ngày 08/09/2017 về tội trộm cắp tài sản, theo đó:

" Bị cáo Nguyễn Văn D bị Viện kiểm sát nhân dân huyện Lệ Thủy truy tố về hành vi phạm tội như sau: Khoảng 16 giờ ngày 09/4/2017, Nguyễn Văn D đi bộ đến thị trấn K, huyện L, tỉnh Quảng Bình, khi đến trước tiệm vàng H. M. C ở tổ dân phố 5, thấy trong tiệm vàng không có người, tủ trưng bày của tiệm vàng không khóa, D vào mở tủ lấy một sợi dây chuyền vàng 3,9 (ba phẩy chín) chỉ, loại vàng 12K và một đồng hồ đeo tay nhãn hiệu OMEGA thì bị chị Trần Thị H, chủ tiệm vàng phát hiện. Chị H hô hoán gọi anh B (là chồng) đang ở trên lầu chạy xuống bắt giữ D cùng tang vật D vừa trộm được" .

Trong quá trình điều tra, nghi ngờ bị cáo tâm thần nên Cơ quan điều tra đã trưng cầu giám định tâm thần đối với D. Tại bản Kết luận giám định pháp y tâm thần số 360/KLGĐTC ngày 13/6/2017 của Trung tâm pháp y tâm thần khu vực miền Trung kết luận: Trước thời điểm gây án, tại thời điểm gây án và hiện tại (đều giống nhau), về mặt y học: Rối loạn cảm xúc lưỡng cực, giai đoạn bệnh thuyên giảm, về mặt pháp luật: Hạn chế khả năng nhận thức và hạn chế khả năng điều khiển hành vi. Sau khi thảo luận và nghị án, Hội đồng xét xử nhất trí áp dụng các tình tiết giảm nhẹ quy định tại các điểm g, h, n, p khoản 1 điều 46 của Bộ luật hình sự, để giảm một phần hình phạt trong khung hình phạt mà bị cáo bị xét xử.

Việc bị cáo mắc bệnh thật hoặc bằng cách nào đó được kết luận: “Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình” thì nghiễm nhiên bị cáo đó có một tình tiết giảm nhẹ quý giá. Tình tiết giảm nhẹ đó sẽ giúp bị cáo có thể có cơ hội được hưởng án treo, được áp dụng hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt hay được giảm một phần hình phạt trong khung hình phạt mà bị cáo bị xét xử.

Nhiều trường hợp trong thực tế, bị cáo muốn được hưởng án treo nhưng lại không đủ 2 tình tiết giảm nhẹ (bắt buộc phải có đủ 2 tình tiết giảm nhẹ mới được hưởng án treo) nên việc đi giám định khả năng nhận thức, điều khiển hành vi là cứu cánh tối ưu (vì thực tế để có được kết luận giám định hạn chế khả năng nhận thức…. là không quá khó). Hoặc bị cáo muốn được áp dụng hình phạt tại khoản 1 thay vì khoản 2 hơn đến mấy năm tù giam thì việc giám định để có tình tiết giảm nhẹ mà được xét xuống áp dụng hình phạt tại Khoản 1 chẳng hạn. 

Nhiều người dùng bệnh tâm thần để đối phó với các cơ quan pháp luật, trốn tránh việc thi hành. Bên cạnh đó, cũng có một số trường hợp ngược lại, cũng không ít bệnh nhân bị tâm thần nhưng do nhiều nguyên nhân đã không có kết quả giám định, dẫn đến việc tước đi cơ hội của họ được bảo vệ quyền lợi chính đáng, ảnh hưởng đến nghĩa vụ và quyền lợi của họ trong xã hội. 

Như vậy, có thể nói rằng việc giám định tâm thần sẽ là một hướng cứu cánh tốt, là lựa chọn tối ưu để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhiều người.