Tại Điều 14 Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh trật tự ở cơ sở 2023 có quy định, lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở được kiện toàn từ 03 lực lượng sau:
- Lực lượng bảo vệ dân phố
- Công an xã bán chuyên trách đang được tiếp tục sử dụng
- Đội trưởng, Đội phó đội dân phòng
Theo đó, lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở được bố trí thành Tổ bảo vệ an ninh, trật tự. Địa bàn phụ trách của Tổ bảo vệ an ninh, trật tự là một hoặc một số thôn, tổ dân phố thuộc đơn vị hành chính cấp xã hoặc tại huyện không tổ chức đơn vị hành chính cấp xã.
Căn cứ tình hình, yêu cầu bảo đảm an ninh, trật tự, điều kiện kinh tế - xã hội, quy mô dân số, diện tích tự nhiên của địa phương, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quy định tiêu chí thành lập Tổ bảo vệ an ninh, trật tự và tiêu chí về số lượng thành viên Tổ bảo vệ an ninh, trật tự trên địa bàn quản lý.
Còn Ủy ban nhân dân cấp tỉnh sẽ quyết định số lượng Tổ bảo vệ an ninh, trật tự cần thành lập, số lượng thành viên Tổ bảo vệ an ninh, trật tự tại thôn, tổ dân phố thuộc phạm vi quản lý đến từng đơn vị hành chính cấp xã.
Căn cứ Quyết định trên của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã theo đề nghị của Công an cấp xã quyết định thành lập Tổ bảo vệ an ninh, trật tự và từng thành viên Tổ bảo vệ an ninh, trật tự.
Như vậy, kể từ ngày 01/7/2024, lực lượng tham gia bảo vệ an ninh trật tự ở cơ sở sẽ chính thức đi vào hoạt động trên cơ sở hợp nhất 03 lực lượng gồm bảo vệ dân phố, Công an xã bán chuyên trách đang được tiếp tục sử dụng và Đội trưởng, Đội phó đội dân phòng.
Tại Điều 5 Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở 2023 có quy định về quan hệ công tác của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở như sau:
- Ủy ban nhân dân cấp xã quản lý về tổ chức, hoạt động của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở;
- Công an cấp xã giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp trực tiếp quản lý về tổ chức, hoạt động, chỉ đạo, điều hành lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở; hướng dẫn, phân công, kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở;
- Quan hệ giữa lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở với các đoàn thể, tổ chức quần chúng ở cơ sở là quan hệ phối hợp trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh, trật tự và xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc.
Như vậy, công an cấp xã (chính quy) sẽ là cấp trên trực tiếp quản lý về tổ chức, hoạt động, chỉ đạo, điều hành cũng như hướng dẫn, phân công, kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở.
Bên cạnh đó, lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở phải đáp ứng nguyên tắc phối hợp, hỗ trợ, trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ quy định tại khoản 3 Điều 5 Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở 2023 như sau:
- Phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở theo quy định của pháp luật;
- Chấp hành sự quản lý của Ủy ban nhân dân cấp xã, sự hướng dẫn, phân công, kiểm tra của Công an cấp xã trong quá trình phối hợp, hỗ trợ thực hiện nhiệm vụ;
- Phát huy trách nhiệm của công dân trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh, trật tự theo quy định của pháp luật;
- Công an cấp xã chịu trách nhiệm về việc thực hiện nhiệm vụ của lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở theo quy định của pháp luật.