Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã bắt đầu quá trình tái cấu trúc hệ thống ngân hàng thương mại bằng quyết định cho phép ba ngân hàng thương mại cổ phần Đệ Nhất, Việt Nam Tín Nghĩa và Sài Gòn hợp nhất với sự tham gia của Ngân hàng Đầu tư và Phát triển (BIDV).

Mới vào giữa năm nay, những cổ đông cũ của ngân hàng Đệ Nhất đã quyết định chuyển nhượng phần lớn cổ phần cho một nhóm các nhà đầu tư. Cho đến lúc bấy giờ, Đệ Nhất là một ngân hàng nhỏ, ít tiếng tăm và tương đối sạch sẽ về mặt nợ nần. Đã có một thời, nhiều chủ đầu tư muốn mua Đệ Nhất, nhưng cuối cùng ngân hàng đã thuộc về nhóm nhà đầu tư tỏ ra có tiềm lực tài chính.

Đã có những khơi nguồn về việc hợp nhất ba ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn (SCB), Tín Nghĩa và Đệ Nhất kể từ việc chuyển nhượng kể trên. Các nhóm cổ đông lớn của SCB và Tín Nghĩa đều có quan hệ kinh doanh với nhau. Việc thỏa thuận để tạo ra một ngân hàng quy mô hơn không quá khó khăn đối với họ. Vướng mắc gay cấn trong mỗi cuộc sáp nhập bao giờ cũng là xác định giá trị doanh nghiệp, thì với cả ba, yếu tố này không thành vấn đề. SCB lớn hơn cả so với hai ngân hàng còn lại xét về vốn điều lệ, mạng lưới, nhưng thâm niên, hiệu quả kinh doanh, hệ số nợ… gần như nằm ở cùng một cung bậc. Nếu cứ lấy hệ số chuyển đổi đơn thuần là 1:1, thì quá trình hợp nhất của cả ba sẽ diễn ra nhanh chóng.

Tuy nhiên việc sáp nhập không chỉ đơn thuần là gom ba thành một. Ở đây có sự góp mặt của cổ đông nhà nước thông qua BIDV. Điều gì đã khiến Nhà nước phải vào cuộc?

Sự sáp nhập lần này là sự thay đổi căn bản thứ hai trong lịch sử thành lập và hoạt động của SCB. Trước đây khi chuyển đổi từ Ngân hàng Quế Đô, SCB đã từng bị mất gần hết vốn, phải đổi mới cổ đông. Tín Nghĩa cũng có một lịch sử chông gai khi đi lên từ ngân hàng thương mại cổ phần Tân Việt. Sau những thử thách đầu những năm 2000, cả hai đã cố gắng để không lặp lại những sai lầm cũ. SCB đã có thời điểm được vào tốp 10 ngân hàng cổ phần hàng đầu, được IFC, Royal Bank of Scotland đặt vấn đề mua cổ phần và đã hoàn thiện hồ sơ, chuẩn bị niêm yết trên sàn TPHCM.   

Cơn lốc khủng hoảng tài chính toàn cầu nhanh chóng chứng tỏ ảnh hưởng nặng nề của nó, lĩnh vực bất động sản Việt Nam bị tác động và đó cũng là thời gian SCB, Tín Nghĩa không kiểm soát được dòng vốn đầu ra của mình. Tỷ lệ dư nợ cho vay bất động sản so với tổng dư nợ của cả hai vượt các quy định an toàn hoạt động. Chạy theo lợi nhuận, cả hai đã sử dụng phần lớn vốn huy động ngắn hạn cho vay dài hạn.

Trên thực tế, khả năng mất vốn của các ngân hàng trên ở mức thấp vì tài sản thế chấp cho các khoản vay đều có giá trị không thể phủ nhận. Cầm cố vay tiền ở SCB và Tín Nghĩa là quyền sử dụng các khu đất, các tòa nhà, khách sạn, trung tâm thương mại ở TPHCM.

BIDV nhiều năm trước đã từng tham gia xử lý Ngân hàng Nam Đô. Bây giờ lại là BIDV ký hợp đồng hợp tác toàn diện với ba ngân hàng cổ phần sẽ hợp nhất trong đợt này. Trong một thông cáo báo chí chính thức phát đi từ hội sở ngày 6-12-2011, BIDV nhấn mạnh sẽ hỗ trợ nguồn vốn, hợp tác kinh doanh tiền tệ, thanh toán với ngân hàng mới hình thành từ ba ngân hàng nói trên. Tất nhiên BIDV, đại diện quản lý phần vốn nhà nước góp vào ngân hàng mới, sẽ kiểm soát công việc quản trị điều hành thông qua giới thiệu các ứng cử viên vào hội đồng quản trị, ban giám đốc.

Xét cho cùng, đưa BIDV nhập cuộc là lựa chọn tối ưu của NHNN lúc này. Agribank phải cáng đáng dịch vụ tài chính cho cả khu vực nông nghiệp - nông thôn. Vietcombank và Vietinbank đã cổ phần hóa, có cổ đông nước ngoài, nên không thể gánh vác công việc mang tính chính sách nặng nề như tham gia sáp nhập, mua bán. Các ngân hàng cổ phần mạnh không chìa tay miễn phí để đỡ các ngân hàng yếu kém nếu thiếu chính sách ưu đãi cơ chế đi kèm. BIDV là sự trông cậy tốt nhất của Nhà nước trong bối cảnh tái cơ cấu ngân hàng hiện tại.