Xác định luật áp dụng về tố tụng trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài?

Quy định về luật áp dụng giải quyết tranh chấp bằng trọng tài?

Điều 14 Luật Trọng tài Thương mại năm 2010 có đưa ra quy định về luật áp dụng trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại như sau:

Điều 14. Luật áp dụng giải quyết tranh chấp

1. Đối với tranh chấp không có yếu tố nước ngoài, Hội đồng trọng tài áp dụng pháp luật Việt Nam để giải quyết tranh chấp.

2. Đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài, Hội đồng trọng tài áp dụng pháp luật do các bên lựa chọn; nếu các bên không có thỏa thuận về luật áp dụng thì Hội đồng trọng tài quyết định áp dụng pháp luật mà Hội đồng trọng tài cho là phù hợp nhất.

3. Trường hợp pháp luật Việt Nam, pháp luật do các bên lựa chọn không có quy định cụ thể liên quan đến nội dung tranh chấp thì Hội đồng trọng tài được áp dụng tập quán quốc tế để giải quyết tranh chấp nếu việc áp dụng hoặc hậu quả của việc áp dụng đó không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.

Xác định luật áp dụng về tố tụng trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài? (Hình từ internet)

Luật áp dụng về tố tụng trong giải quyết tranh chấp bằng trọng tài?

“Luật tố tụng”, hiểu một cách đơn giản, là tập hợp các quy định về trình tự và thủ tục mà các cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp (như tòa án, trọng tài) và các bên liên quan phải tuân thủ trong suốt quá trình tố tụng. Quá trình này bắt đầu từ khi một bên nộp đơn khởi kiện và kết thúc khi bản án hoặc phán quyết trọng tài được tuyên.

Trong hệ thống tòa án, khi giải quyết một vụ tranh chấp, tòa án sẽ áp dụng luật tố tụng của chính quốc gia nơi tòa án đó đang hoạt động, theo nguyên tắc được gọi là Lex Fori. Điều này có thể gây ra những vấn đề về tính khách quan trong các tranh chấp thương mại quốc tế, đặc biệt khi các bên đến từ các quốc gia khác nhau. Việc một bên lựa chọn tòa án ở quốc gia của mình có thể tạo ra sự bất lợi cho bên kia. Chính vì vậy, trong các giao dịch thương mại quốc tế, các doanh nghiệp thường có xu hướng tìm đến một phương thức giải quyết tranh chấp mang tính trung lập, khách quan, chuyên nghiệp và có sự hiểu biết về lĩnh vực kinh doanh của họ.

Ngược lại, trong lĩnh vực trọng tài, việc xác định luật tố tụng được áp dụng (bao gồm các quy định về trình tự, thủ tục, thời hiệu khởi kiện, việc thành lập hội đồng trọng tài, quá trình xét xử, thủ tục ra phán quyết, công nhận và thi hành phán quyết) dựa trên hai nguyên tắc chính. Thứ nhất, trọng tài tôn trọng tối đa sự thỏa thuận của các bên về việc lựa chọn luật tố tụng áp dụng cho tranh chấp của họ. Thứ hai, nếu các bên không đạt được thỏa thuận, trọng tài sẽ áp dụng các quy tắc tố tụng của chính tổ chức trọng tài quy chế mà vụ việc được đưa đến giải quyết, đồng thời phải phù hợp với luật pháp của quốc gia nơi tổ chức trọng tài đó được thành lập hoặc nơi diễn ra quá trình xét xử trọng tài (nguyên tắc Lex Arbitri).

Các nguyên tắc này đã được ghi nhận trong Luật mẫu về Trọng tài thương mại quốc tế của Ủy ban liên hiệp quốc về Luật thương mại quốc tế năm 1985 (Luật Mẫu UNCITRAL). Điều 19.1 của Luật Mẫu UNCITRAL quy định rằng các bên hoàn toàn tự do thỏa thuận về thủ tục mà hội đồng trọng tài phải tuân theo. Trong trường hợp không có thỏa thuận, Điều 19.2 cho phép hội đồng trọng tài tự quyết định cách thức tiến hành trọng tài mà họ cho là phù hợp, miễn là tuân thủ các quy định của luật này. Để cụ thể hóa việc lựa chọn luật tố tụng trọng tài, các bên có thể chọn quy tắc tố tụng trọng tài vụ việc (Ad hoc) hoặc các quy tắc tố tụng của các tổ chức trọng tài quy chế uy tín như ICC hoặc VIAC.

Trong thực tế, mỗi tổ chức hoặc trung tâm trọng tài sẽ tự xây dựng một bộ quy tắc tố tụng trọng tài riêng để áp dụng cho các vụ việc mà họ thụ lý. Các quy tắc này phải tuân thủ pháp luật của quốc gia nơi tổ chức trọng tài đó được thành lập. Hiện nay, tại Việt Nam có khoảng hơn 20 tổ chức trọng tài quy chế, có thẩm quyền giải quyết cả tranh chấp thương mại trong nước và quốc tế, và mỗi tổ chức đều có các quy tắc tố tụng riêng, tạo điều kiện thuận lợi cho các bên thỏa thuận lựa chọn.

Ví dụ, Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC) đã soạn thảo một điều khoản mẫu về thỏa thuận trọng tài trong quy tắc tố tụng của mình, giúp khách hàng dễ dàng lựa chọn VIAC và quy tắc tố tụng của VIAC, ví dụ như:  “Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này. Các bên thỏa thuận rằng tố tụng trọng tài sẽ được tiến hành theo Thủ tục rút gọn quy định tại Điều 37 của Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC”.

Tóm lại, khi giải quyết các tranh chấp thương mại có yếu tố nước ngoài, trọng tài sẽ áp dụng luật tố tụng của chính tổ chức trọng tài được các bên lựa chọn, dựa trên sự tự do thỏa thuận của các bên để xác định thẩm quyền và tiến hành các quy trình, thủ tục xét xử.