Đang đọc Tuổi trẻ cười, em thấy có bản so sánh cách dùng từ giữa "nguyên" và "cựu" nhưng không rõ ràng, lên hỏi bác GG thì bác cũng nhiệt tình cho ra cả tá ý kiến. Và có một đặc điểm chung đều là "Chưa có căn cứ", chỉ là nói thế thôi. Nhân đây, em có tổng hợp lại một số cái nổi bật, mời mọi người cho ý kiến:
- Ý kiến thứ nhất (theo Tuổi trẻ cười):
+ "Cựu" dùng để chỉ người từng giữ chức vụ đó nhưng nay đã nghỉ hẳn rồi, không còn làm việc nữa.
+ "Nguyên" dùng để chỉ những người trước đây từng giữ chức vụ đó nhưng nay đã chuyển công tác và giữ chức vụ khác (nói chung là còn làm việc, chưa nghỉ).
- Ý kiến thứ 2
Hai từ "nguyên" và "cựu" có ý nghĩa giống nhau; chỉ một nhân vật đã từng đảm đương chức vụ (cao nhất) nào đó. Tuy nhiên cách dùng lại có chút phân biệt:
+ "Nguyên": (=vốn là) mô tả (hoạt động) của nhân vật trước đây khi đang đương chức.
+ "Cựu": (=đã cũ) mô tả (hoạt động) của nhân vật khi đã rời chức vụ.
Ví du: (Xin phép được dùng danh xưng ông/bà trước khi sử dụng từ nguyên/cựu cho nhân vật trong ví dụ)
Ở đây sẽ đề cập đến Ông Võ văn Kiệt với 2 thời điểm: lúc đương chức thủ tướng ra lệnh xây đường dây cao áp Bắc - Nam, và lúc nghỉ hưu nói về hòa giải dân tộc.
* Nguyên Thủ tướng Võ văn Kiệt đã lệnh xây dựng đường lưới điện 500 KV Bắc - Nam với lời hứa: "Nếu đóng điện không thành công thì tôi xin từ chức".
>>> Lý giải: Công trình đường lưới điện 500 KV Bắc - Nam (đã) được Thủ tướng Võ Văn Kiệt phát lệnh khởi công vào ngày 5/4/1992. Bây giờ khi ông đã rời chức vụ (và đã đi xa), thuật lại chuyện của ông về thời điểm đó, ta dùng từ "nguyên", để chỉ rõ vốn khi ông đương chức, ông đã nói thế.
* Cựu Thủ tướng Võ văn Kiệt đã công khai đặt vấn đề hòa hợp - hòa giải dân tộc. Ông phát biểu: "Tổ quốc là của mình, dân tộc là của mình, quốc gia là của mình, Việt Nam là của mình, chứ không phải là của riêng của người cộng sản hay của bất cứ tôn giáo hay phe phái nào cả."
>>> Lý giải: Trả lời phỏng vấn BBC năm 2001 (lúc đã rời chức), ta dùng từ "cựu", để chỉ rõ ông nói câu đó sau khi hết làm thủ tướng.
- Ý kiến thứ 3
Nguyên và cựu nhìn chung là giống nhau, chỉ người đã từng giữ chức vụ nào đó trong quá khứ. Khác biệt cơ bản là ai đó đang đương chức bị cách chức thì sau đó ko thể gọi là nguyên mà chỉ là cựu.
Ví dụ: Một bộ trưởng bị cách chức trong quá khứ thì đương nhiên sẽ ko được Đảng và nhà nước gọi là nguyên, nhưng dân dã vẫn gọi là cựu được.
Tóm lại nguyên cách gọi của Đảng và nhà nước ta cho những người trong Đảng đã từng giữ chức vụ nào đó trong quá khứ, còn dân dã thì gọi là cựu. Nếu ông ấy bị cách chức thì Đảng và nhà nước khi nhắc đến tên ông ấy sẽ ko gọi nguyên nữa, nhưng dân dã vẫn gọi là cựu
