Theo quy định, trường hợp con dưới 36 tháng tuổi sẽ được ưu tiên giao cho mẹ nuôi dưỡng. Trong một số trường hợp đặc biệt, người cha vẫn được quyền nuôi con dưới 36 tháng tuổi.

P.Yiddish cũng đã nói: “Chúa không thể có mặt ở mọi nơi, nên Ngài đã sinh ra người mẹ”. Người mẹ được tạo hóa ban cho thiên chức thiêng liêng đó chính là làm mẹ và chăm sóc con cái từ thời ấu thơ, có lẽ vì đó pháp luật “ưu ái” quyền nuôi con dưới 36 tháng cho người mẹ để đảm bảo cho người con nhận được những lợi ích tốt nhất. Tuy nhiên, trong một số trường hợp khi có sự thỏa thuận giữa cha và mẹ hoặc người mẹ không đáp ứng được các điều kiện chăm sóc con cái thì người cha cũng có quyền nuôi con dưới 36 tháng tuổi.

(1) Quyền nuôi con của cha mẹ sau khi ly hôn

Quyền nuôi con sau khi ly hôn đã được quy định tại Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 như sau: 

Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan. 

Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.

Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.

(2) Người cha có quyền nuôi con dưới 36 tháng tuổi khi ly hôn không?

Mặc dù con dưới 36 tháng tuổi được giao cho người mẹ trực tiếp nuôi dưỡng (Theo khoản 3 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 ). Tuy nhiên trong một số trường hợp nhất định, người cha vẫn được quyền nuôi con dưới 36 tháng tuổi. Chẳng hạn hai trường hợp sau đây:

Thứ nhất, cha và mẹ cùng thỏa thuận về việc người cha sẽ là người trực tiếp nuôi con và đồng thời thỏa thuận này phù hợp với lợi ích của con.

Thứ hai, trong trường hợp nếu người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con thì người cha sẽ được quyền nuôi con dưới 36 tháng tuổi.

(3) Khi nào người mẹ không có đủ điều kiện nuôi dưỡng con cái?

Cha và mẹ cùng thỏa thuận về việc ai sẽ là người chăm sóc và trực tiếp nuôi dưỡng con cái, tuy nhiên nếu trong trường hợp không thể thỏa thuận được hoặc người mẹ không đủ điều kiện thì con dưới 36 tháng tuổi sẽ được giao cho người cha theo khoản 2 và khoản 3 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014

Dưới đây là một số trường hợp người mẹ không có đủ điều kiện nuôi dưỡng con cái và bị hạn chế nuôi con:

Theo Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 có đề cập trong trường hợp bị kết án về tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con trẻ, phá tán tài sản của con, có lối sống đồi trụy, xúi giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, đạo đức xã hội thì người mẹ sẽ bị hạn chế nuôi con.

Ngoài ra tại Điều 86 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 có đề cập đến người có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên:

- Cha, mẹ, người giám hộ của con chưa thành niên, theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự, có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên.

- Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây, theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự, có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên:

(*) Người thân thích;

(*) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;

(*) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;

(*) Hội liên hiệp phụ nữ.

- Cá nhân, cơ quan, tổ chức khác khi phát hiện cha, mẹ có hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều 85 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 có quyền đề nghị cơ quan, tổ chức quy định tại các điểm b, c và d khoản 2 Điều 86 yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên.

Như vậy, người mẹ có thể bị hạn chế quyền đối với con căn cứ vào từng trường hợp cụ thể. Tòa án có thể ra quyết định tước quyền nuôi con, không cho người mẹ trông nom, chăm sóc, giáo dục con, quản lý tài sản riêng của con hoặc đại diện theo pháp luật cho con trong thời hạn từ 01 năm đến 05 năm.

Bên cạnh việc chứng minh người mẹ không đáp ứng đủ điều kiện nuôi dưỡng con cái, người cha phải chứng minh được bản thân có hoàn toàn đủ điều kiện về vật chất lẫn điều kiện về tinh thần để nuôi con. Tòa án sau sẽ xem xét cụ thể thấu tình đạt lý dựa trên các điều kiện về vật chất lẫn tinh thần:

Điều kiện vật chất (kinh tế): phải đảm bảo mức thu nhập, có công việc ổn định; có chỗ ở ổn định và cung cấp cho Tòa án những giấy tờ như: hợp đồng lao động, bảng lương, giấy tờ chứng minh về quyền sở hữu đất, sở hữu nhà…điều kiện này sẽ đáp ứng và đảm bảo cho người con nhận được một cuộc sống ổn định, một môi trường tốt để phát triển toàn vẹn.

Điều kiện tinh thần: thời gian chăm sóc nuôi dưỡng con cái, dạy dỗ, giáo dục con, thời gian vui chơi với con cái, bồi đắp tình cảm với con cái, phẩm chất đạo đức của cha (mẹ)... bởi vì khi ly hôn, người con đã mất đi một chỗ dựa và cảm thấy lạc lõng và thiếu thốn nên điều kiện này đòi hỏi cha (mẹ) phải dành nhiều thời gian quan tâm, chăm sóc con đảm bảo được quá trình lớn lên và trưởng thành của con.

Tóm lại, Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam sẽ ưu tiên khi ly hôn, người trực tiếp nuôi dưỡng con dưới 36 tháng tuổi là người mẹ. Tuy nhiên, người cha vẫn sẽ được quyền nuôi con dưới 36 tháng tuổi nếu trong trường hợp người vợ không đủ điều kiện để trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng con hoặc cả hai vợ chồng có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con. Vậy nên không phải trường hợp nào con dưới 36 tháng tuổi đều do mẹ trực tiếp nuôi dưỡng.