Thời điểm xác định thời hạn lĩnh thưởng của vé xổ số

Vụ án thực tế

Ông A (người mua tờ vé số mở thưởng vào ngày 29/10/2020) đã khởi kiện Công ty Xổ số kiến thiết B (“Công ty B”) yêu cầu Tòa án buộc Bị đơn phải trả thưởng giải độc đắc đầy đủ giá trị đặc biệt X đồng của tờ vé số trúng giải. Nguyên đơn cho rằng ngày đầu tiên của thời hạn 30 ngày là ngày 30/10/2020 – nghĩa là ngày cuối cùng trả thưởng phải là ngày 28/11/2020 (nhưng do ngày này rơi vào ngày thứ bảy và ngày chủ nhật là ngày nghỉ nên ngày cuối cùng trả thưởng là ngày thứ hai 30/11/2020). Bị đơn lại cho rằng ngày quay thưởng xác định kết quả trúng thưởng là ngày 29/10/2020, và ngày này được tính là ngày đầu tiên của thời hạn 30 ngày lĩnh thưởng, ngày cuối cùng kết thúc thời hạn là ngày 27/11/2020). Thể lệ tham gia dự thưởng do Công ty B phát hành đã có nội dung quy định về xác định cách tính ngày đầu tiên của thời hạn là ngày mở thưởng và Thể lệ tham gia dự thưởng này cũng đã được công khai trên cổng thông tin của Công ty B.

Xác định ngày nào là ngày đầu tiên tính thời hạn lĩnh thưởng

Quan điểm thứ nhất, cho rằng ngày đầu tiên để tính thời hạn lĩnh thưởng chính là ngày xác định kết quả mở thưởng (ngày quay số mở thưởng), với lập luận như sau.

Một là, thời điểm tính thời hạn đã có sự thỏa thuận giữa Ông A với Công ty B.

BLDS có quy định về thời điểm bắt đầu thời hạn nếu được xác định bằng một sự kiện thì “ngày xảy ra sự kiện không được tính mà tính từ ngày tiếp theo liền kề của ngày xảy ra sự kiện đó” (khoản 3 Điều 147 BLDS). Tuy nhiên, quy định này chỉ áp dụng “trừ trường hợp không có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác” (Điều 145 BLDS).

Tuy nhiên, trong vụ án này việc xác định thời hạn Giữa Công ty B và ông A đã có sự thỏa thuận về cách tính thời hạn thông qua việc ông A đã chấp nhận toàn bộ các điều khoản giao dịch theo Thể lệ tham gia dự thưởng mà Công ty B đã ban hành từ trước đó, trong đó có quy định về việc xác định thời điểm tính thời hạn lĩnh thưởng là đúng với thỏa thuận của các bên khi xác lập giao dịch và phù hợp với quy định của pháp luật.

Hai là, việc mua bán vé xổ số đã thỏa mãn điều kiện về giao dịch được xác lập dưới hình thức hợp đồng theo mẫu và điều kiện giao dịch chung trong giao kết hợp đồng

Căn cứ theo quy định tại Điều 405 và Điều 406 Bộ luật Dân sự, thì giao dịch giữa Công ty B với người mua vé số (Ông A) đã được thể hiện trên nội dung của tờ vé số cùng với Thể lệ tham gia dự thưởng do Công ty B ban hành và đã được công khai niêm yết tại trụ sở của Công ty B và được đăng trên cổng thông tin điện tử của Công ty B. Vì vậy, giao dịch mua bán vé xổ số đã được xác lập khi Công ty B đưa ra các điều kiện giao dịch chung, những điều khoản theo mẫu để bên mua vé số trả lời về việc giao kết hợp đồng trong một khoảng thời gian hợp lý.

Khi mua vé số (Ông A) coi như chấp nhận toàn bộ các điều khoản giao dịch, Thể lệ tham gia dự thưởng, điều kiện giao dịch chung và toàn bộ nội dung hợp đồng theo mẫu mà bên đề nghị là Công ty B đã đưa ra theo quy định tại Điều 5 Nghị định 30/2007/NĐ-CP và điểm a khoản 3 Điều 14 Thông tư 75/2013/TT-BTC, khách hàng mua vé xổ số là Ông A phải có trách nhiệm và đương nhiên phải đọc và đồng ý với Thể lệ.

Theo quy định tại Điều 8 Thông tư 75/2013/TT-BTC, mỗi Tổ chức phát hành vé xổ số được xây dựng thể lệ tham gia dự thưởng riêng của mỗi công ty và Thể lệ đó được sử dụng để giải quyết các vấn đề trong đó có vấn đề xác định kết quả trúng thưởng, điều kiện lĩnh thưởng đối với các vé số trúng thưởng, trách nhiệm, quyền lợi của người tham gia dự thưởng xổ số.

Trong vụ án này, về phía Công ty B đã đáp ứng đầy đủ điều kiện như quy định nêu trên của pháp luật. Thể lệ tham gia dự thưởng riêng của Công ty B đã được công khai trên cổng thông tin điện tử và bất kỳ ai cũng có thể truy cập để biết và buộc phải biết về thông tin này. Trong Thể lệ tham gia dự thưởng có quy định cụ thể về cách xác định thời điểm tính thời hạn lĩnh thưởng

Cụ thể, phía Công ty B đã ban hành và công bố công khai Thể lệ tham gia dự thưởng trong đó có quy định về thời hạn lĩnh thưởng của vé xổ số truyền thống trúng thưởng là 30 ngày, kể từ ngày xác định kết quả trúng thưởng (ngày quay số mở thưởng). Và đồng thời có ví dụ về cách xác định thời hạn 30 ngày (như nếu vé mở vào ngày 01 thì thời hạn trả thưởng là ngày 30 (đối với tháng có 30 hoặc 31 ngày); hoặc ngày 01 của tháng sau liền kề (đối với tháng có 29 ngày).

Như vậy thì ngày quay thưởng xác định kết quả trúng thưởng là ngày 29/10/2020, và ngày này được tính là ngày đầu tiên của thời hạn 30 ngày lĩnh thưởng, ngày cuối cùng kết thúc thời hạn là ngày 27/11/2020.

Quan điểm thứ hai. Ngày đầu tiên để tính thời hạn lĩnh thưởng chính là ngày liền kề của ngày xác định kết quả trúng thưởng (ngày quay số mở thưởng)

Đây cũng chính là quan điểm của của người viết, bởi những lập luận sau:

Thứ nhất, “thời hạn lĩnh thưởng, trả thưởng” không phải là mục nội dung về “Thể lệ tham dự giải thưởng” theo quy định pháp luật về kinh doanh xổ số

Căn cứ Điều 30 Thông tư 75/2013/TT-BTC cho thấy nội dung quy định về thời hạn lĩnh thưởng, thời gian thanh toán giải thưởng được quy định tại Chương V quy định về Trả thưởng và lưu trữ vé xổ số trúng thưởng. Trong khi đó, Điều 8 Thông tư 75/2013/TT-BTC quy định về Thể lệ tham gia dự thưởng xổ số được quy định tại Chương II về Loại hình sản phẩm, thể lệ dự thưởng và in vé xổ số.

Như vậy, quy định của Thông tư 75/2013/TT-BTC đã cho thấy rằng quy định về thời hạn lĩnh thưởng, trả thưởng là một nội dung đã được pháp luật quy định cụ thể và riêng biệt đối với Thể lệ tham gia dự thưởng. Cũng chính vì vậy, việc giải thích cho quy định về thời hạn lĩnh thưởng không phải là nội dung cần thiết và bắt buộc các công ty xổ số phải công khai trên cổng thông tin mà đương nhiên đã được in và thể hiện ngay trên mặt sau của mỗi tờ vé xổ số. Quy định tại Điều 30 Thông tư 75/2013/TT-BTC không buộc nội dung này phải được đăng công khai tại trụ sở hay trên cổng thông tin của công ty xổ số mà quy định về thời hạn lĩnh thưởng, trả thưởng là quy định của pháp luật và đương nhiên các bên tham gia buộc phải biết như bất kỳ các quy định nào khác của pháp luật. Nếu các bên không có thỏa thuận khác thì đương nhiên áp dụng quy định của pháp luật trong trường hợp này.

Thứ hai,  Theo tìm hiểu của chúng tôi thông qua các thông tin công khai được đăng tải trên mạng hiện này thì hầu hết các công ty xổ số kiến thiết trong toàn quốc đều không có quy định về cách xác định thời hạn lĩnh thưởng bắt đầu tính 01 ngày từ ngày xác định kết quả trúng thưởng (ngày quay số mở thưởng).  Theo quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 147 Bộ luật Dân sự thì thời điểm tính thời hạn xác định bằng ngày hoặc bằng sự kiện thì ngày đầu tiên/ngày xảy ra sự kiện không được tính mà tính từ ngày tiếp theo liền kề của ngày được xác định/ngày xảy ra sự kiện đó.

Trong vụ án này, ngày xảy ra sự kiện chính là ngày mở thưởng (29/10/2020), do đó, phải xác định ngày tiếp theo là ngày 30/10/2020 mới được 01 ngày trong thời hạn 30 ngày để lĩnh thưởng của người mua vé xổ số.

Tham khảo quy định của pháp luật nước ngoài và các quy định khác của pháp luật về thời hạn nói chung hay đều cho thấy có sự thống nhất trong việc xác định thời điểm tính này.

Ví dụ, theo quy định tại khoản 1 Điều 273 Bộ luật Tố tụng dân sự quy định về thời hạn kháng cáo đối với bản án của Tòa án cấp sơ thẩm là 15 ngày kể từ ngày tuyên án đối với đương sự có mặt tại phiên tòa. Rõ ràng, quy định này nếu không có hướng dẫn thì cũng vẫn hoàn toàn thực hiện được theo quy định của Bộ luật Dân sự như đã phân tích, tuy nhiên, trong thực tiễn xét xử cũng đã từng được hướng dẫn [4] theo đúng như nội dung quy định tại Điều 147 của Bộ luật Dân sự tức là thời hạn 15 ngày tính từ ngày tuyên án thì sẽ không tính ngày tuyên án là 01 ngày mà tính ngày tiếp theo của ngày tuyên án mới là 01 ngày để tính tới cho thời hạn 15 ngày.

Do đó, cách tính và xác định như trên đã được pháp luật quy định rất rõ ràng và hoàn toàn phù hợp, đặc biệt trong các trường hợp cụ thể như đã phân tích như trên mới đảm bảo được quyền lợi chính đáng của bên tham gia.

Như vậy, việc Công ty B quy định tính ngày đầu tiên chính là ngày xác định kết quả trúng thưởng (ngày quay số mở thưởng) là hoàn toàn không phù hợp với quy định của pháp luật, cụ thể là quy định tại Bộ luật Dân sự.

Xác định thời hạn lĩnh thưởng bắt đầu tính 01 ngày từ ngày xác định kết quả trúng thưởng (ngày quay số mở thưởng) là “loại bỏ quyền lợi chính đáng” của người mua vé xổ số

Căn cứ vào Bộ luật Dân sự và pháp luật về kinh doanh xổ số bao gồm Nghị định và Thông tư như trên đã trích dẫn thì pháp luật không có quy định nào khác về việc xác định cách tính thời hạn như Thể lệ tham gia dự thưởng mà Công ty B đã ban hành và công bố. Do đó, trong vụ án này, nếu xác định thời điểm tính thời hạn như cách Công ty B đã quy định tại Thể lệ tham gia dự thưởng thì thời hạn lĩnh thưởng 30 ngày là không đủ. Nói cách khác, với cách tính đó thì thời hạn chỉ có 29 ngày và mất đi 01 ngày quyền được nhận tiền thưởng từ Công ty B do việc mua vé xổ số và đã trúng thưởng của Ông A.

Cũng cần nói thêm rằng, theo quy định pháp luật về kinh doanh xổ số thì Công ty B cũng như các công ty xổ số thường mở thưởng vào khoảng sau 16h mỗi ngày và công bố mở thưởng chậm nhất trước 18h30 cùng ngày và chỉ tiếp nhận thời gian trả thưởng vé xổ số trúng thưởng trong ngày và giờ làm việc hành chính (từ thứ Hai đến thứ Sáu trong khoảng từ 7h00 đến 15h00 hoặc 18h00 tùy địa điểm trả thưởng).

Như vậy, nếu tính theo cách tính được quy định tại Thể lệ tham gia dự thửng của Công ty B thì quyền lợi chính đáng của Ông A đã bị xâm phạm.

Thứ ba, Căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 144 và khoản 3 Điều 405 và khoản 3 Điều 406 Bộ luật Dân sự thì cách tính thời hạn như Thể lệ tham gia dự thưởng mà phía Công ty B đơn phương đưa ra chỉ được thừa nhận khi và chỉ khi phía người mua xổ số là Ông A đồng ý và chấp nhận điều khoản này – tức là khi “có thỏa thuận khác” cho thấy giữa các bên đã thống nhất chấp nhận về điều khoản đã loại bỏ quyền lợi chính đáng của người mua xổ số.

Mặc dù phía Công ty B đã thực hiện việc công khai Thể lệ tham gia dự thưởng riêng của Công ty B thông qua việc niêm yết tại trụ sở của Công ty B và đăng trên cổng thông tin điện tử của Công ty B nên việc Ông A biết và buộc phải biết là hoàn toàn phù hợp nhưng điều này không có nghĩa là từ phía người mua xổ số là Ông A đã chấp nhận thỏa thuận đồng ý với quy định về việc xác định thời hạn mà Thể lệ tham gia dự thưởng của Công ty B đã nêu.

Phân tích quy định cụ thể tại Điều 405 và Điều 406 Bộ luật Dân sự thì nhà lập pháp đã hoàn toàn có chủ đích và quy định rất phù hợp đối với bên bị đề nghị (bên thụ động – người mua vé xổ số) trong hợp đồng mẫu do bên đề nghị (bên chủ động – Công ty B). Theo đó, các điều khoản của hợp đồng mẫu phải đảm bảo sự bình đẳng giữa các bên tham gia (khoản 3 Điều 406 Bộ luật Dân sự) và đã được công bố công khai (khoản 2 Điều 405 và khoản 2 Điều 406 Bộ luật Dân sự).

Hợp đồng mẫu (Thể lệ tham gia dự thưởng của Công ty B) nếu đã được thực hiện theo trình tự, thể thức công khai theo quy định của pháp luật để bên được đề nghị biết hoặc phải biết thì hợp đồng mẫu sẽ có hiệu lực pháp luật (khoản 1 Điều 405). Nhưng trừ trường hợp có điều khoản không rõ ràng thì bên đưa ra hợp đồng theo mẫu phải chịu bất lợi khi giải thích điều khoản đó (khoản 2 Điều 405).

Đối với trường hợp trong hợp đồng mẫu có điều khoản “loại bỏ quyền lợi chính đáng” của bên kia (bên được đề nghị - là người mua vé xổ số Ông A trong vụ án này) thì điều khoản này không có hiệu lực, trừ trường hợp có thỏa thuận khác (khoản 3 Điều 405). Tức là, Ông A đã biết với điều khoản bất lợi này cho mình nhưng Ông A đã “có thỏa thuận khác” tức là có phải có sự đồng ý của Ông A với Công ty B về việc chấp nhận điều khoản bất lợi này.

Tuy nhiên, trong vụ án này, giữa Ông A và Công ty B chưa có và đương nhiên sẽ không thể có thỏa thuận nào về việc chấp nhận điều khoản bất lợi về thời hạn lĩnh thưởng đã được quy định trong Thể lệ tham gia dự thưởng. Do đó, Điều khoản “thời hạn lĩnh thưởng” đối với Hợp đồng mẫu của Công ty B là vô hiệu.

Tóm lại,  bài viết đặc biệt nhấn mạnh về nội dung của 02 điều luật (Điều 405 và 406 Bộ luật Dân sự) có ý nghĩa rất quan trọng và mấu chốt để làm cơ sở giải quyết vụ án này. Chúng tôi cho rằng, mục đích của nhà lập pháp khi xây dựng 02 điều khoản này hướng chính đến việc bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của bên được đề nghị (bên thụ động) khi phải tham gia hợp đồng mẫu do bên đề nghị (bên chủ động) đưa ra. Do đó, nếu hợp đồng mẫu có những điều khoản bất lợi  (bất bình đẳng) cho phía bên bị đề nghị thì các điều khoản đó vô hiệu trừ khi có sự thỏa thuận khác (bên bị đề nghị có sự đồng ý với bên đề nghị chấp nhận các điều khoản bất lợi cho mình).

Đây là một vụ án đặc thù của hoạt động kinh doanh xổ số đã và đang có nhiều ý kiến khác nhau, chúng tôi mong muốn tiếp tục nhận được ý kiến của các độc giả.

TS. ĐẶNG THANH HOA (Giảng viên Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh)

Nguồn: Tạp chí Tòa án