Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại và phạm vi thẩm quyền của trọng tài thương mại?

Tổng quan về giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại?

Có bốn phương thức giải quyết tranh chấp thương mại chính, bao gồm: (i) Thương lượng; (ii) Hòa giải, (iii) Trọng tài thương mại; và (iv) Tòa án. Trong đó, phương thức thương lượng, hòa giải và trọng tài không mang tính quyền lực nhà nước (không bắt buộc phải được thực hiện bởi cơ quan Nhà nước có thẩm quyền).

Trọng tài ra đời từ nhu cầu giải quyết tranh chấp thương mại một cách nhanh chóng và dứt điểm, thông qua sự tham gia của bên thứ ba có quyền đưa ra phán quyết. Pháp luật thừa nhận trọng tài là một phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến.

Trọng tài được nghiên cứu dưới hai góc độ: (i) Thiết chế và (ii) Phương thức giải quyết tranh chấp. Với vai trò phương thức, trọng tài kết hợp tính tự do thỏa thuận của thương lượng, hòa giải và tính cưỡng chế. Luật Mẫu UNCITRAL và Luật Trọng tài thương mại Việt Nam đều tiếp cận trọng tài là phương thức giải quyết tranh chấp do các bên thỏa thuận. Với vai trò thiết chế, trọng tài tồn tại độc lập với tòa án, thể hiện qua các trung tâm trọng tài (trọng tài quy chế). Tuy nhiên, cách tiếp cận này bỏ sót hình thức trọng tài vụ việc.

So với tòa án, trọng tài có các ưu thế:

- Tự do và linh hoạt: Các bên tự quyết định cách thức giải quyết, lựa chọn cơ quan, phương thức và trọng tài viên.

- Tiết kiệm thời gian: Thủ tục đơn giản, giải quyết nhanh chóng hơn so với thủ tục tố tụng tòa án.

- Bảo mật: Bảo vệ danh tiếng và thông tin của các bên.

- Tính chung thẩm: Phán quyết có hiệu lực cuối cùng, thi hành ngay.

- Hỗ trợ của tòa án: Áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, hủy quyết định trọng tài, công nhận và thi hành phán quyết.

So với thương lượng và hòa giải, trọng tài có tính cưỡng chế thi hành phán quyết, đồng thời do trọng tài viên có chuyên môn đưa ra phán quyết nên đảm bảo tính chính xác và công bằng hơn. Tuy nhiên, trọng tài cũng có hạn chế:

- Tính cưỡng chế hạn chế: Việc áp dụng biện pháp tạm thời cần sự hỗ trợ của tòa án, tốn thời gian.

- Chi phí cao hơn: So với tòa án, hòa giải và thương lượng.

- Phán quyết có thể đi ngược lại ý chí các bên: Khác với thương lượng và hòa giải dựa trên sự đồng thuận.

Tóm lại, trọng tài kết hợp ưu điểm của các phương thức khác và ngày càng phổ biến trên thế giới nhờ khả năng giải quyết tranh chấp nhanh chóng và hiệu quả.

Quy định về phạm vi thẩm quyền của trọng tài thương mại theo Bộ luật Tố tụng dân sự và các luật chuyên ngành?

Điều 2 Luật Trọng tài thương mại 2010 xác định thẩm quyền của trọng tài trong việc giải quyết các loại tranh chấp, bao gồm: tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại giữa các bên; tranh chấp mà một bên có hoạt động thương mại; và các tranh chấp khác mà pháp luật quy định được giải quyết bằng trọng tài. Quy định này mở rộng phạm vi thẩm quyền của trọng tài, đáp ứng nhu cầu thực tiễn và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Tuy nhiên, việc áp dụng quy định về thẩm quyền của trọng tài và tòa án vẫn chưa đồng nhất, dẫn đến những cách hiểu khác nhau. Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định rằng các tranh chấp có yếu tố nước ngoài liên quan đến quyền sở hữu bất động sản tại Việt Nam thuộc thẩm quyền riêng biệt của Tòa án Việt Nam. Điều này đã gây ra sự không thống nhất trong việc xử lý các vụ việc tương tự.

Ví dụ, Tòa án nhân dân TP. Hồ Chí Minh, trong Quyết định số 393/2017/QĐ-PQTT, công nhận thẩm quyền của trọng tài đối với tranh chấp về hợp đồng thuê đất và cơ sở hạ tầng. Trong khi đó, Tòa án nhân dân TP. Hà Nội, tại Quyết định số 03/2018/QĐ-PQTT ngày 11/07/2018, lại hủy phán quyết trọng tài với lý do tranh chấp liên quan đến bất động sản thuộc thẩm quyền riêng biệt của tòa án theo Điều 470 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015.

Xem chi tiết tại: https://htpldn.moj.gov.vn/Pages/chi-tiet-tin.aspx?ItemID=1947&l=Nghiencuutraodoi

Để khắc phục sự không nhất quán này, cần có sự hướng dẫn rõ ràng và thống nhất về thẩm quyền giải quyết các tranh chấp thương mại liên quan đến đất đai. Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao nên lựa chọn và công bố án lệ nhằm làm rõ việc áp dụng Điều 470 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và Luật Trọng tài thương mại, tạo cơ sở pháp lý thống nhất cho việc xử lý các tranh chấp tương tự.