Cha mẹ của bị cáo chưa thành niên có phải chịu án phí sơ thẩm?

Trong các vụ án dân sự, tùy thuộc vào độ tuổi của bị cáo chưa thành niên mà cha mẹ của bị cáo tham gia tố tụng với tư cách khác nhau. Theo quy định tại khoản 2, Điều 586 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 (BLTTDS 2015) thì:

“2. Người chưa đủ mười lăm tuổi gây thiệt hại mà còn cha, mẹ thì cha, mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại; nếu tài sản của cha, mẹ không đủ để bồi thường mà con chưa thành niên gây thiệt hại có tài sản riêng thì lấy tài sản đó để bồi thường phần còn thiếu, trừ trường hợp quy định tại Điều 599 của Bộ luật này.

Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi gây thiệt hại thì phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản của mình”.

Từ quy định trên ta thấy rằng:

- Nếu bị cáo là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 15 tuổi thì cha, mẹ của họ được xác định là bị đơn dân sự. Bởi vì trách nhiệm bồi thường thiệt hại do bị cáo gây ra trong trường hợp này được xác định là của cha, mẹ bị cáo. Nếu bị cáo là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 15 tuổi đang trong thời gian trường học trực tiếp quản lý thì trường học được xác định là bị đơn dân sự; còn cha mẹ hoặc người giám hộ của bị cáo là người đại diện theo pháp luật của họ.

- Nếu bị cáo là người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi thì cha mẹ hoặc người giám hộ của họ được xác định là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án. Bởi vì trách nhiệm bồi thường thiệt hại do bị cáo gây ra trong trường hợp này được xác định là trước tiên là của bị cáo. Cha mẹ hoặc người giám hộ của bị cáo chỉ bồi thường thay cho bị cáo phần còn thiếu nếu bị cáo không có tài sản hoặc không có đủ tài sản để bồi thường. Ngoài ra, cha mẹ hoặc người giám hộ của bị cáo còn được xác định là người đại diện theo pháp luật của bị cáo.

Như vậy, cha mẹ của bị cáo là người chưa thành niên tham gia tố tụng ngoài tư cách là người đại diện hợp pháp của bị cáo thì họ còn tham gia tố tụng với tư cách là bị đơn dân sự hoặc là người có có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án.

Tại điểm c, Khoản 1, Điều 23 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14 ngày 30 tháng 12 năm 2016 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về quy định về mức thu, miễn, giảm, thu, nộp, quản lý và sử dụng án phí và lệ phí Tòa án về (Nghị quyết số 326) thì “Nghĩa vụ chịu án phí dân sự sơ thẩm trong vụ án hình sự được thực hiện theo quy định tại Điều 26 và Điều 27 của Nghị quyết này”. Theo đó, trong vụ án hình sự nếu người có nghĩa vụ bồi thường cho bị hại thì phải chịu án phí dân sự theo quy định tại Điều 26 Nghị quyết 326.

Tuy nhiên trong thực tiễn hiện vẫn còn quan điểm khác nhau về việc cha mẹ của bị cáo từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi có phải chịu án phí hay không trong trường hợp bị cáo có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại cho bị hại.

Ví dụ:

Ngày 12/5/2018, bị cáo Nguyễn Văn A, sinh ngày 12/7/2001 trộm cắp của bà Trần Thị H số tiền 130 triệu đồng. A bị xét xử về Tội trộm cắp tài sản theo khoản 2 Điều 173 BLHS năm 2015. Về trách nhiệm dân sự, Tòa án cấp sơ thẩm tuyên như sau: “Buộc bị cáo Nguyễn Văn A bồi thường cho bà Trần Thị H số tiền 130 triệu đồng. Trường hợp, bị cáo Nguyễn Văn A không có tài sản hoặc không đủ tài sản để bồi thường đủ số tiền 130 triệu đồng cho bà H thì cha mẹ của bị cáo A là ông Nguyễn Hoàng B và bà Lê Thị C phải tiếp tục bồi thường cho bà H cho đến khi đủ số tiền 130 triệu đồng”. Án phí dân sự sơ thẩm là 6.500.000 đồng. Vụ án này có quan điểm khác nhau về việc ai phải chịu án phí dân sự sơ thẩm.

Quan điểm thứ nhất: Bị cáo Nguyễn Văn A phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm. Bởi vì A là người từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi. Cho nên trách nhiệm bồi thường thiệt hại được xác định trước tiên là của A. Còn cha mẹ của A chỉ có nghĩa vụ bồi thường phần còn thiếu nếu như A không có tài sản hoặc không đủ tài sản đề bồi thường cho bà H trong giai đoạn thi hành án. Nếu buộc cha mẹ của A phải chịu án phí thì không hợp lý bởi vì tại thời điểm xét xử chưa xác định là cha mẹ của A có bồi thường cho bà H hay không. Việc này chỉ xác định được trong giai đoạn thi hành án.

Quan điểm thứ hai: Bị cáo Nguyễn Văn A và cha mẹ bị cáo A là ông B và bà C phải cùng chịu án phí dân sự sơ thẩm. Bởi vì trách nhiệm bồi thường trong vụ án này là trách nhiệm liên đới, không phải là trách nhiệm của riêng bị cáo. Do đó, trong giai đoạn thi hành án, nếu bị cáo có tài sản bồi thường toàn bộ số tiền 130 triệu đồng cho bà H thì cơ quan thi hành án dân sự sẽ thu tiền án phí từ bị cáo A. Nếu bị cáo A có tài sản nhưng không đủ để bồi thường 130 triệu đồng cho bà H và phần còn lại cha mẹ của A bồi bồi thường tiếp thì A và cha mẹ của A sẽ phải chịu án phí tương ứng với số tiền mà họ bồi thường hoặc giữa A và cha mẹ A có thỏa thuận chịu án phí thì nghĩa vụ nộp án phí do cơ quan thi hành án dân sự xem xét theo quy định pháp luật. Còn nếu A không có tài sản nào để bồi thường cho bà H thì cha mẹ A phải bồi thường toàn bộ 130 triệu đồng cho bà H và họ phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm.

Nếu bị cáo là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội, khi xét xử thì được miễn án phí (hình sự, dân sự). Nếu bị cáo từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội, khi xét xử vụ án hình sự thì bị cáo phải chịu án phí hình sự và án phí dân sự theo quy định tại BLTTDS và Điều 23, Điều 26 Nghị quyết số 326.

Theo quan điểm cá nhân, tuy Nguyễn Văn A là bị cáo chưa thành niên nhưng phải chịu 6.500.000 đồng án phí dân sự sơ thẩm/130 triệu đồng tiền bị cáo phải bồi thường. Cha mẹ của bị cáo chưa thành niên không phải chịu án phí dân sự sơ thẩm. Bởi vì, theo điểm a, c khoản 1 Điều 23 Nghị quyết 326 quy định nghĩa vụ chịu án phí trong vụ án hình sự: “Người bị kết án phải chịu án phí hình sự sơ thẩm; nghĩa vụ chịu án phí dân sự sơ thẩm trong vụ án hình sự được thực hiện theo quy định tại Điều 26 và Điều 27 của Nghị quyết này”.

Theo đó, khoản 2  Điều 26 Nghị quyết 326 quy định nghĩa vụ chịu án phí dân sự sơ thẩm: “Bị đơn phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm trong trường hợp toàn bộ yêu cầu của nguyên đơn được Tòa án chấp nhận”.

Qua đó cho thấy, đối với vụ án hình sự, Nghị quyết 326 chỉ quy định: “Người bị kết án phải chịu án phí hình sự sơ thẩm” và “bị đơn (bị cáo) phải chịu toàn bộ án phí dân sự sơ thẩm”, riêng phần án phí pháp luật không có quy định liên đới chịu án phí như đối với phần bồi thường thiệt hại theo khoản 2 Điều 586 Bộ luật Dân sự năm 2015: “Người chưa đủ mười lăm tuổi gây thiệt hại mà còn cha, mẹ thì cha, mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại; nếu tài sản của cha, mẹ không đủ để bồi thường mà con chưa thành niên gây thiệt hại có tài sản riêng thì lấy tài sản đó để bồi thường phần còn thiếu, trừ trường hợp quy định tại Điều 599 của Bộ luật này. Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi gây thiệt hại thì phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản của mình”. 

Trong trường hợp nêu trên, điểm đ khoản 1 Điều 12 Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) quy định những trường hợp sau đây được miễn nộp tiền tạm ứng án phí, án phí như sau: “Trẻ em; cá nhân thuộc hộ nghèo, cận nghèo; người cao tuổi; người khuyết tật; người có công với cách mạng; đồng bào dân tộc thiểu số ở các xã có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; thân nhân liệt sĩ được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận gia đình liệt sĩ”.

Theo đó, Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em quy định: “Trẻ em quy định trong Luật này là công dân Việt Nam dưới mười sáu tuổi”.

Như vậy, nếu bị cáo là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội, khi xét xử thì được miễn án phí (hình sự, dân sự). Nếu bị cáo từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội, khi xét xử vụ án hình sự thì bị cáo phải chịu án phí hình sự và án phí dân sự theo quy định tại BLTTDS và Điều 23, Điều 26 Nghị quyết số 326, cha mẹ của bị cáo chưa thành niên không phải chịu án phí dân sự sơ thẩm.

Nếu sau này bị cáo không có điều kiện thi hành án thì Cơ quan thi hành án dân sự giải quyết (miễn, giảm…) theo quy định của Luật Thi hành án dân sự.