Cách chia di sản khi hết thời hiệu khởi kiện thừa kế

Tại Bản án 28/2017/DS-ST ngày 28/09/2017 của Toà án nhân dân huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định xét xử vụ án tranh chấp di sản thừa kế nhưng đã hết thời hiệu yêu cầu chia di sản, cụ thể:

Ngày 28 tháng 9 năm 2017, tại trụ sở Toà án nhân dân huyện Xuân Trường xét xử vụ án tranh chấp di sản thừa kế giữa Nguyên đơn bà Phan Thị L với Bị đơn ông Phan Văn T cùng vợ là bà Mai Thị N (người đại diện ủy quyền của ông T, bà N là anh Phan Quốc H, đồng thời là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án).

Cụ Phan Đức Trạch chết ngày 10/3/2006 và cụ Phạm Thị Rần chết ngày 19/10/1977 có 09 người con, trong đó có ông Phan Văn T và bà Phan Thị L. Cụ Trạch, cụ Rần chết để lại thửa đất diện tích đất 527m2 và một ngôi nhà trên đất. Nay bà L đề nghị chia di sản thừa kế của cụ Trạch, cụ Rần.

Tòa án nhân dân huyện Xuân Trường, tỉnh Nam định đã chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn bà Phan Thị L về việc chia thừa kế tài sản. Căn cứ vào Khoản 1 Điều 623 Bộ luật dân sự 2015, Tòa án chỉ chia phần di sản của cụ Phan Đức Trạch theo giá trị bằng ½ tổng giá trị di sản chung của cụ Rần và cụ Trạch. Phần di sản của cụ Phạm Thị Rần là ½ tổng giá trị di sản chung thì anh Phan Quốc H được hưởng.

Đối chiếu quy định tại Khoản 1 Điều 623 Bộ luật Dân sự năm 2015 như sau:

Điều 623. Thời hiệu thừa kế

1. Thời hiệu để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm đối với bất động sản, 10 năm đối với động sản, kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn này thì di sản thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản đó. Trường hợp không có người thừa kế đang quản lý di sản thì di sản được giải quyết như sau:

a) Di sản thuộc quyền sở hữu của người đang chiếm hữu theo quy định tại Điều 236 của Bộ luật này;

b) Di sản thuộc về Nhà nước, nếu không có người chiếm hữu quy định tại điểm a khoản này.

2. Thời hiệu để người thừa kế yêu cầu xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác là 10 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế.

3. Thời hiệu yêu cầu người thừa kế thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại là 03 năm, kể từ thời điểm mở thừa kế.

Cụ Phan Đức Trạch chết ngày 10/3/2006, nên thời hiệu yêu cầu chia thừa kế vẫn còn. Cụ Phạm Thị Rần chết ngày 19/10/1977, thời điểm hết thời hiệu yêu cầu chia thừa kế đã hết từ tháng 10/2007.

Anh Phan Quốc H – con trai nguyên đơn ông Phan Văn T, là người đang quản lý toàn bộ tài sản thừa kế từ khi cụ Phan Đức Trạch qua đời. Việc anh H quản lý toàn bộ thửa đất từ sau khi cụ Trạch chết là thực tế khách quan đã được chính quyền xác nhận. Ngoài ra, anh H còn nộp thuế sử dụng thửa đất từ khoảng năm 2012 đến năm 2015.

Tòa án nhân dân huyện Xuân Trường có đủ cở sở áp dụng thời hiệu hưởng quyền dân sự theo khoản 1 Điều 623 Bộ luật Dân sự năm 2015 để xác định phần di sản của cụ Phạm Thị Rần, không để lại di chúc, hết thời hiệu chia thừa kế thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản là anh Phan Quốc H.

Tuy nhiên với vấn đề về thời hiệu thừa kế vẫn còn nhiều vướng mắc. Vì vậy, để giải quyết vấn đề này năm 2018 Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Giải đáp 01/GĐ-TANDTC giải đáp một số vướng mắc về nghiệp vụ trong đó có vấn đề về thời hiệu khởi kiện di sản thừa kế là bất động sản, theo đó:

“Đối với trường hợp thừa kế mở trước ngày 10-9-1990 thì thời hiệu khởi kiện chia di sản thừa kế là bất động sản được thực hiện theo quy định tại Điều 36 của Pháp lệnh Thừa kế năm 1990 và hướng dẫn tại Nghị quyết số 02/HĐTP ngày 19-10-1990 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Pháp lệnh Thừa kế, cụ thể là: thời hiệu khởi kiện được tính từ ngày 10-9-1990.”

Đối chiếu với quy định của pháp luật hiện hành, thì trong trường hợp này thời hiệu yêu cầu chia thừa kế đối với di sản của cụ Rần chết ngày 19/10/1977 sẽ được tính từ ngày 10/9/1990, thời hiệu chia thừa kế di sản của cụ Rần tính từ thời điểm mở thừa kế đến lúc yêu cầu khởi kiện là 27 năm, vẫn còn thời hiệu khởi kiện chia thừa kế. Nếu áp dụng quy định này, Tòa án nhân dân huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định vẫn phải chia di sản của cụ Rần theo quy định của pháp luật.

Như vậy, điều cần chú ý ở trong bản án này là khi đã hết thời hiệu yêu cầu chia thừa kế, Tòa án sẽ áp dụng thời hiệu hưởng quyền dân sự, cụ thể như sau: Khi hết thời hiệu chia thừa kế thì di sản sẽ thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản đó.