Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 197:1985 (ST SEV 471: 1977) về kim loại - phương pháp thử kéo do Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường ban hành

2. Bản chất của phương pháp

Thử kéo mẫu với tốc độ phù hợp cho đến khi mẫu bị phá hỏng để xác định một hay nhiều đặc trưng cơ học của vật liệu một cách chính xác nhất.

3. Mẫu thử

3.1. Mẫu thử có thể là các mẫu có mặt cắt ngang tròn, vuông chữ nhật, ví dụ hình dạng như trên hình 7a, b.

Hình 7a

Hình 7b

3.2. Chiều dài tính toán của mẫu có thể là:

...

...

...

3.2.1. Các mẫu được cắt từ tấm kim loại có chiều dày từ 0,5 đến 3mm, kích thước của mẫu được quy định trong bảng 1

Bảng 1

Chiều dày mẫu

Chiều rộng mẫu

Chiều dài tính toán

Từ 0,5 đến 2

Lớn hơn 2 đến 3

12,5

20,5

...

...

...

80

3.3.2. Cho phép sử dụng mẫu có chiều dài tính toán khác có giá trị đã được đưa ra trong các tiêu chuẩn về kim loại.

3.3. Sai lệch giới hạn cho phép của kích thước phần làm việc của mẫu hình trụ được quy định trong bảng 2 và của mẫu có mặt cắt ngang hình chữ nhật trong bảng 3.

Nếu các mẫu đã được chế tạo phù hợp với các giới hạn trong bảng 4 thì không phải đo đạc kích thước mẫu trước khi thử.

Bảng 2

Đường kính danh nghĩa phần làm việc của mẫu

Sai lệch giới hạn của đường kính

Hiệu số giới hạn của đường kính lớn nhất và nhỏ nhất theo chiều dài làm việc của mẫu

Đến 10

...

...

...

Lớn hơn 20

± 0,1

± 0,2

± 0,25

0,03

0,04

0,05

Bảng 3

Chiều dài danh nghĩa phần làm việc của mẫu

...

...

...

Hiệu số giới hạn giữa chiều rộng lớn nhất và nhỏ nhất theo chiều dài làm việc của mẫu

Đến 10

Lớn hơn 10 đến 15

Lớn hơn 15 đến 20

Lớn hơn 20 đến 30

± 0,1

± 0,2

± 0,3

± 0,5

...

...

...

0,106

0,15

0,20

Bảng 4

Tên kích thước của mẫu

Kích thước danh nghĩa

Sai lệch giới hạn kích thước

Sai lệch giới hạn dáng

1

...

...

...

3

4

Đường kính làm việc của mẫu

Lớn hơn 3 đến 6

Lớn hơn 6 đến 10

Lớn hơn 10 đến 18

Lớn hơn 18 đến 30

- 0,06

- 0,075

...

...

...

- 0,105

0,03

0,04

0,04

0,05

Các kích thước mặt cắt ngang của mẫu chữ nhật gia công bốn phía

Lớn hơn 3 đến 6

Lớn hơn 6 đến 10

Lớn hơn 10 đến 18

...

...

...

Như của mẫu có mặt cắt ngang tròn

Các kích thước mặt cắt ngang của mẫu chữ nhật không gia công hai phía

Lớn hơn 3 đến 6

Lớn hơn 6 đến 10

Lớn hơn 10 đến 18

Lớn hơn 18 đến 30

Lớn hơn 30 đến 50

0,18

...

...

...

0,27

0,33

0,39

3.3.1. Tỉ số giữa chiều rộng và chiều dày của mẫu có mặt cắt ngang hình chữ nhật thì theo kích thước của mẫu. Nếu chiều dài lớn hơn 3mm thì tỉ lệ này sẽ là 8: 1.

3.3.2. Hình dáng kích thước các đầu cuối mẫu cũng như hình dạng kích thước của phần kẹp vào máy thử cần phù hợp với tiêu chuẩn các ngàm cạp máy thử. Phải có góc lượn đều tại chỗ chuyển tiếp giữa phần làm việc và phần kẹp vào ngàm cặp.

3.4. Chiều dài làm việc của mẫu phải nằm trong giới hạn:

- Đối với mẫu hình trụ từ L₀ + 0,5d₀ đến L₀ + 2d₀

- Đối với mẫu có mặt cắt hình chữ nhật có chiều dày lớn hơn 3 mm thì từ  đến

- Đối với mẫu có mặt cắt ngang hình chữ nhật có chiều dày nhỏ hơn 5mm thì từ L₀ +0,5b đến L₀ +2b₀.

...

...

...

3.5. Mẫu thử được gia công trên các máy cắt kim loại. Nhám bề mặt phần làm việc của các mẫu hình trụ phải là:

Ra ≤ 0,63μm, các mẫu phẳng là Ra ≤ 2,5μm theo TCVN 2511: 1978.

3.6. Mẫu thử phẳng từ kim loại cán, đúc và các phôi loại khác có thể có bề mặt ban đầu của các mẫu phải dũa các cạnh bằng dũa mịn.

3.7. Chiều dài tính toán ban đầu của mẫu được giới hạn bằng hai vạch với độ chính xác đến 1% sẽ tính toán độ dãn dài cần vạch trên phần làm việc của mẫu những khoảng 5mm hay bằng 10mm bằng các vạch nông hay bút chì.

3.8. Chiều dài tính toán ban đầu và sau khi đứt của mẫu được đo với độ sai lệch đến 0,1mm.

3.9. Đo các kích thước mẫu sau khi đứt phải đạt độ chính xác đến 0,1 mm.

3.10. Đo kích thước mẫu trước khi thử cần thực hiện ở 3 vị trí, mỗi vị trí ít nhất là 3 lần. Kích thước mặt cắt ngang được lấy là giá trị trung bình cộng của trị số đo tại vị trí ở giữa và hai đầu phần làm việc của mẫu.

4. Thiết bị thử

4.1. Thử kéo được tiến hành trên các máy vạn năng hay chuyên dùng có độ chính xác tương ứng với các tài liệu của nó.

...

...

...

4.3. Hệ số máy – mẫu phải có độ đặc trưng đàn hồi K, khi chọn tốc độ đặt tải phải kể đến đặc trưng K hoặc các tiêu chuẩn đối với sản phẩm kim loại đã có chỉ dẫn riêng.

5. Tiến hành thử và xử lí kết quả

5.1. Giới hạn chảy vật lí σ_ch được xác định qua kim chỉ lực trên máy trong quá trình thử hoặc bằng đồ thị kéo nhận được khi thử.

5.2. Giới hạn chảy trên σ^tr_ch và dưới σ^d_ch được xác định bằng đồ thị kéo nhận được khi thử với điều kiện tỉ lệ của biểu đồ đảm bảo 1mm trên trục tung tương ứng với ứng suất của mẫu không vượt quá 10N/mm². Các giá trị này tương ứng với điểm chảy cao nhất ban đầu và thấp nhất trong giai đoạn chảy mà lực không tăng hay giảm rõ rệt được thể hiện trên đồ thị.

Các giá trị này cũng có thể xác định trực tiếp theo kim chỉ thị của bộ phận đo lực, tương ứng điểm dừng đầu tiên của kim chỉ lực và điểm dừng thấp hơn trước đó trong giai đoạn chảy mà lực không tăng hay giảm rõ rệt.

5.3. Khi xác định các giới hạn chảy σ_ch, σ^tr_ch, σ^d_ch thì tốc độ biến dạng tương đối phải phù hợp với đặc trưng đàn hồi K của hệ máy – mẫu trong các giới hạn từ 0,00025 đến 0,0025 l/giây hoặc phù hợp với tiêu chuẩn đối với các sản phẩm kim loại hay văn bản kỹ thuật tương tự.

5.4. Nếu tốc độ biến dạng tương đối trong miền chạy không xác định được bằng cách trực tiếp thì điều chỉnh máy thử để có thể chỉnh tốc độ đặt tải cho đến đầu giai đoạn chảy. Tốc độ đó phải ở trong khoảng 3 đến 30 N/mm² giây. Tốc độ phải có tính đến đặc trưng K được xác định theo bảng 6, 7.

5.5. Giới hạn chảy quy ước σ^t_ch xác định bằng phương pháp họa đồ theo đồ thị kéo hoặc nhờ ten-sơ- mét trong quá trình đăng tải.

- Khi xác định bằng phương pháp họa đồ (hình 4), việc tính giá trị biến dạng dẻo xuất phát từ chiều dài phần làm việc của mẫu. Sau khi phóng đại một cách tỉ lệ giá trị tìm được của tỉ lệ xích đồ thị, đặt đoạn dài nhận được lên trục hoành về phía phải điểm O, rồi vạch một đường thẳng song song với OA. Tung độ giao điểm C của đường thẳng song song này với đường cong sẽ là giá giới hạn chảy quy ước theo giả thiết của đại lượng biến dạng dư.

...

...

...

- Khi xác định giá trị σ^t_ch tỉ lệ xích của trục biến dạng không được nhỏ hơn 10: 1 trong thử trọng tải nó không nhỏ hơn 50: 1.

5.6. Giới hạn chảy quy ước σ^t_ch được xác định bằng phương pháp đặt tải và bỏ tải liên tiếp (hình 5), sau khi đặt mẫu vào ngàm máy: tăng lực để mẫu chịu ứng suất σ₀ không quá 10% giới hạn chảy σ^h_ch (xác định bằng ten-sơ- mét), sau đó mẫu chịu tải cho đến khi σ_z = 2. Giữ lực từ 5 giây đến 7 giây rồi hạ tải cho đến ứng suất σ₀. Bắt đầu từ giá trị ứng xuất tương ứng 70 - 80% của σ^h_ch mẫu lại chịu tải tiếp theo.

Trong quá trình tăng tải và bỏ tải: còn phải tiến hành đo để xác định biến dạng đủ cho đến khi hạ tải đến ứng xuất σ₀.

Thử được dừng lại khi biến dạng dư đã bắt đầu vượt của đại lượng đo tải tương ứng với giới hạn chảy gây nên.

Nếu cần phải làm sáng tỏ hơn giá trị tính toán đã được xác định của đặc trưng thì cho phép sử dụng phương pháp tuyến tính hóa đường hyperbon.

5.7. Giới hạn chảy dưới tác dụng của tải trọng với giả thiết theo đại lượng biến dạng toàn phần khi tăng tải được xác định bằng phương pháp đồ thị theo sơ đồ kéo hay nhờ ten-sơ-mét trong quá trình chịu lực. Khi xác định bằng phương pháp đồ thị (hình 6), đại lượng này đã được tính theo giá trị biến dạng toàn phần, xuất phát từ chiều dài làm việc của mẫu, tăng một tỉ lệ giá trị tìm được của tỉ lệ xích đồ thị và từ điểm tương ứng đó của trục hoành tiến hành vẽ một đường thẳng song song với trục tung. Tung độ giao điểm của đường này với đường cong là tải trọng tương ứng với giá trị giới hạn hay phải tìm.

5.8. Khi xác định các giới hạn chảy σ^d_ch vào σ^d_ch, tốc độ đặt tải phải ở trong giới hạn từ 5- 30N/mm² giây hoặc theo các tiêu chuẩn đối với các sản phẩm kim loại khác.

5.9. Khi xác định giá trị độ bền tức thời σ_b tải trọng được tăng từ từ cho đến khi mẫu đứt. Giá trị tải trọng trước khi mẫu đứt tương ứng với độ bền tức thời của mẫu. Tốc độ bị biến dạng tương đối ngoài giới hạn chảy không được quá (2 ± 10) phần trăm chiều dài tính toán của mẫu trong một phút, Nếu như trong các tiêu chuẩn về các kim loại không có các chỉ tiêu khác.

5.10. Để tính chiều dài lính toán của mẫu sau khi đứt L₁, ghép chặt hai phần bị đứt sao cho trục của chúng nằm trên một đường thẳng. Nếu chỗ đứt có khe hở do kim loại bị vỡ hay nguyên nhân khác thì phải tính các khe hở đó.

...

...

...

5.10.1. Trong trường hợp nếu khoảng cách từ chỗ đứt để vạch giới hạn chiều dài tính toán gần nhất không bé hơn 1/3 L₀ thì tính L₀ bằng cách đo khoảng cách giữa hai vạch giới hạn chiều dài tính toán.

5.10.2. Trường hợp không đúng với điều 5.10.1 nói trên (khoảng cách đó bằng hay bé hơn 1/3 b₀) thì phải chuyển chỗ đứt về giữa mẫu.

- Gọi N là số khoảng chia trong chiều dài tính toán L₀ (trước khi thử).

- Sau khi thử, đánh dấu A tại vạch cuối cùng trên phần ngắn của mẫu thử đã đứt, ở phần dưới bên kia của mẫu thử đã đứt. Đánh dấu B tại vạch sao cho các khoảng cách từ B đến chỗ đứt gần bằng và nhỏ hơn một vạch khoảng cách từ A đến chỗ đứt.

- Gọi n là số khoảng chia từ A đến B, chiều dài tính toán sau khi đứt L₁ được tính như sau:

a) Nếu (N - n) là một số chẵn (hình 8) đo khoảng cách giữa A và B, và từ B đến vạch C là vạch ở cách B một đoạn bằng  khoảng chia

a)

Hình 8

...

...

...

b) Nếu (N-n) là một số lẻ (hình 9), do khoảng cách giữa điểm A và B đến vạch C’ và C” sao cho:

 khoảng chia

 khoảng chia

Ta có: L₁ = AB + BC’ + BC”

Hình 9

Trong trường hợp, nếu chỗ đứt ở giữa của 1/3 chiều dài đó của mẫu và tính toán không cho độ dãn dài tương đối nhỏ cần thiết để thử lại

5.11. Mẫu đứt ngoài giới hạn, chiều dài tính toán thì phải làm lại phép thử khác.

5.12. Để tính độ thắt tương đối sau khi đứt của mẫu mặt cắt ngang tròn, cần do đường kính nhỏ nhất ở chỗ đứt d₁, theo hai phương vuông góc với nhau. Tính diện tích mặt cắt ngang F₁ theo giá trị trung bình của số liệu đo được.

...

...

...

F₁ = 0,25(n + a_o)(m + b_o)

Trong đó m và n là chiều rộng và chiều dày của mặt cắt ngang tại chỗ đứt.

Hình 10

5.14. Mẫu đứt ngoài giới hạn của hai đầu cuối mẫu thử việc tính độ thắt tương đối không được thực hiện, phải làm lại phép thử khác.

5.15. Làm tròn số nguyên kết của tính toán theo bảng 5 sau:

Bảng 5

Kích thước tính bằng mm

Đặc trưng cơ học

...

...

...

Giới hạn của giá trị

Làm tròn số nguyên đến

σ_z­, σ_tl, σ^d_ch­, σ^tr_ch, σ^t_th­, σ^t_ch, σ^h_ch­, σ^tp_ch

N/mm²

đến 1000

lớn hơn 1000

đến 1,0

đến 10,0

...

...

...

Không giới hạn

đến 1,0

5.16. Sự thử sẽ được coi là không có giá trị khi phát hiện được những thiếu sót trong quá trình thử

6. Biên bản thử

Trong biên bản thử cần ghi rõ

- Mác kim loại

- Số hiệu mẫu;

- Hình dáng, chiều dài tính toán ban đầu L₀ kích thước mẫu trước khi thử, sau khi thử

- Tốc độ đặt tải hoặc biến dạng tương đối của tải trọng tương ứng các đặc trưng cơ học đã xác định;

...

...

...

- Ghi rõ họ, tên, chức vụ chữ ký của người tiến hành và xử lý các kết quả thử.

Bảng 6. Các giá trị tốc độ đặt tải ban đầu để xác định giới hạn chảy vật lý với điều kiện tốc độ biến dạng dẻo không vượt quá 0,0025l/giây, không thể kiểm tra trực tiếp được

Kích thước mẫu

Tốc độ đặt tải lớn nhất trong giai đoạn đàn hồi N/mm² . giây

d, mm

L, mm

F_o, mm²

Độ mềm K (mm/N)

2.10⁵

...

...

...

6.10⁵

8.10⁵

1.10⁴

1,5.10⁴

2.10⁴

2,5.10⁴

3.10⁴

3,5.10⁴

4.10⁴

...

...

...

5.10⁴

33,68

25,23

22,57

20,00

15,98

14

13,8

11,28

...

...

...

7,98

7

5,64

5

3,99

3

214

151

135

...

...

...

96

84

83

88

80

48

42

34

30

...

...

...

18

1000

500

400

314,2

200

153,9

150

100

...

...

...

50

38,5

25

19,6

12,5

7,1

24,5

30

-

...

...

...

-

-

-

-

-

-

-

-

-

...

...

...

-

13

18,2

20,3

22,8

28,3

36

-

-

...

...

...

-

-

-

-

-

-

-

8,8

12,3

...

...

...

15,4

19,2

21,8

22,1

28,6

30

-

-

-

...

...

...

-

-

6,6

9,3

10,3

11,7

14,8

16,5

16,7

...

...

...

22,8

28,3

30

-

-

-

-

5,3

7,4

...

...

...

9,4

11,7

13,3

13,5

16,5

18,4

22,9

25,9

30

...

...

...

-

-

3,5

5,0

5,0

6,3

7,9

8,9

9,1

...

...

...

12,4

15,5

17,6

21,7

24,3

30

30

2,7

3,8

...

...

...

4,7

5,9

6,7

6,9

8,4

9,4

11,7

13,3

16,5

...

...

...

22,8

28,8

2,1

3,0

3,4

3,8

4,8

5,4

5,5

...

...

...

7,5

9,4

10,7

13,3

14,9

18,5

24,2

1,8

2,5

...

...

...

3,2

4,0

4,5

4,6

5,6

6,3

7,8

8,9

11,1

...

...

...

15,5

20,3

1,5

2,0

2,4

2,7

3,4

3,9

3,9

...

...

...

5,4

6,8

7,7

9,5

10,7

13,4

17,5

1,3

1,9

...

...

...

2,4

3,0

3,4

3,4

4,2

4,7

5,8

6,7

8,4

...

...

...

11,7

15,4

1,2

1,7

1,9

2,2

2,7

3

3,1

...

...

...

4,2

5,3

6,0

7,4

8,4

10,5

13,7

1,1

1,5

...

...

...

1,9

2,4

2,7

2,8

3,4

3,8

4,8

5,4

6,7

...

...

...

9,4

12,4

Đồ thị xác định tốc độ đặt tải có kể đến đặc trưng K

V’_pN_p

V_p - Tốc độ biến dạng sau giới hạn chảy.

V_c - Tốc độ biến dạng trước giới hạn chảy.