Nhân quyền luôn là một chế định quan trọng cấu thành nên Hiến pháp. Đồng thời đây cũng là vấn đề gây nhiều xôn xao trong dư luận bởi "nhân quyền" có thực sự được thực thi theo đúng cái bản chất người ta đã tạo nên không. Sau đây là chuỗi biết viết theo quan điểm cá nhân về vấn đề nhân quyền. Đa phần bài viết sau đây đều do chính bản thân mình viết, đôi khi các bạn sẽ thấy nó trùng ở một blog hoặc web khác nhưng đều chính cùng một người viết. Mong nhận được góp ý từ phía mọi người:

QUYỀN IM LẶNG VÀ ÁN LỆ MIRANDA

Thông qua Án lệ nổi tiếng tại Hòa Kỳ - Án lệ Miranda,  ta có thể thấy rằng nghi can, nghi phạm hoàn toàn có quyền được biết quyền của mình. Người bị tình nghi phạm tội cần được cảnh sát thông báo trước khi thẩm vấn rằng họ có quyền giữ im lặng, từ chối trả lời câu hỏi và bất cứ điều gì người đó nói có thể dùng làm bằng chứng chống lại họ trước tòa. Cũng như người tình nghi có quyền không khai báo cho đến khi có luật sư, các nghi phạm có thể trả lời trước khi luật sư đến và ngưng bất cứ khi nào để chờ sự có mặt của luật sư. Nếu không có chi phí thuê luật sự thì nhà nước sẽ cung cấp một luật sư cho họ.

Hiện nay tại Việt Nam, quyền được im lặng vẫn còn là một tranh cãi, nhưng nhìn một cách khách quan thì không chỉ quyền được im lặng mà còn rất nhiều quyền khác chưa thật sự được thực thi trên thực tại, có nhiều trường hợp nghi can, nghị phạm không được biết mình có những quyền gì, từ đó nảy sinh không ít tiêu cực trong quá trình tố tụng hình sự.

Quyền im lặng tại Mỹ

Quyền im lặng là một trong những quyền đã được ghi nhận từ lâu trong pháp luật Mỹ. Theo quy định tại Tu chính án 5 Hiến pháp Mỹ ( phê chuẩn ngày 15 tháng 12 năm 1791): "Không người nào bị buộc phải trả lời về một tội có mức án tử hình hoặc một trọng tội nào khác, nếu không có một cáo tội trạng hay tố cáo trạng do một đại bồi thẩm đoàn đưa ra, ngoại trừ trong các trường hợp xảy ra trong lục quân, hải quân, hoặc trong hàng ngũ dân quân, khi đang thi hành công vụ trong thời chiến hoặc khi có nguy hiểm cho quần chúng; và không người nào phải bị xử hai lần cho cùng một tội có thể đưa đến tử hình hoặc giam cầm; và trong bất kỳ vụ án hình sự nào cũng không phải bị ép buộc làm nhân chứng chống lại chính mình, và không thể bị tước đoạt sinh mạng, tự do, hoặc tài sản, nếu không qua một quá trình xét xử theo đúng thủ tục quy định của pháp luật; không một tài sản tư hữu nào bị trưng dụng cho mục đích công cộng nếu không được bồi thường thỏa đáng".

Việc sử dụng "Quyền không tự buộc tội bản thân" bao gồm Quyền im lặng và từ chối trả lời mọi câu hỏi, vì mọi lời nói của một người đều có thể bị đem ra làm bằng chứng chống lại bản thân anh ta. Ngoài ra theo Tu chính án 5 còn bắt công tố viên ngoài lợi khai bị cáo còn phải có bằng chứng khác để chứng minh bị cáo có tội

Lời cảnh báo Miranda

Lời cảnh báo Miranda đã trở án lệ theo một phán quyết năm 1966 của Tòa án tối cao Hòa Kỳ trong vụ Miranda kiện Arizona (xem ở bài viết trước). Theo đó "Anh có quyền giữ im lặng và từ chối trả lời câu hỏi. Bất cứ điều gì anh nói cũng sẽ được dùng để chống lại anh trước tòa. Anh có quyền có luật sư trước khi khai báo với cảnh sát và luật sư sẽ hiện diện khi cảnh sát thẩm vấn anh. Nếu anh không thể tìm được luật sư, anh sẽ được cung cấp một luật sư trước khi trả lời các câu hỏi. Anh có thể trả lời câu hỏi khi không có luật sư, nhưng anh vẫn có quyền ngưng trả lời bất cứ lúc nào để chờ sự có mặt của luật sư." .

 Lời cảnh báo Miranda thường  được thông báo ngay sau khi nghi phạm bị bắt giữ. Cảnh sát sẽ phải lập tức dừng việc thẩm vấn một người nếu : Sau khi người đó được cung cấp Lời cảnh báo Miranda

+ Nghi phạm nói rõ rằng anh ta không muốn trả lời, nói chuyện hoặc

+ Nghi phạm nói rõ rằng anh ta muốn nói chuyện với một luật sư.

Quyền im lặng không chỉ dừng lại ở phòng thẩm vấn mà còn có cả tại tòa án, bồi thẩm đoàn và công tố viên không được phép suy diễn việc bị cáo sử dụng Quyền im lặng có nghĩa là bị cáo có tội, quyền im lặng còn có thể được nhân chứng sử dụng. Tuy nhiên nếu bị cáo quyết định đứng lên làm chứng và đưa ra các lời khai thì người đó không còn quyền từ chối trả lời các câu hỏi có liên quan đến lời khai đó.

Quyền im lặng tại Việt Nam

Tại Việt Nam trong thời gian gần đây đang dấy lên tranh cãi giữa các nhà khoa học pháp lý, luật sư, luật gia về vấn đề có nên qui định “quyền im lặng” hay không ? và liệu nếu quy định thì nó sẽ có những tác động như thế nào đến quá trình tố tụng hình sự ? Trong Công ước về quyền con người của Liên hợp quốc mà Việt Nam gia nhập tuy không đề cập trực tiếp khái niệm "quyền im lặng", nhưng điều 14.3(g) quy định " quyền không bị buộc phải cung khai bất lợi cho mình và quyền không thú tội". Quyền này cũng quyền được suy đoán vô tội tại điều 14.2 được nhà nước và tòa án ở nhiều quốc gia đồng nhất hoặc phát sinh ra quyền im lặng. Vấn đề quyền im lặng đã và đang được áp dụng ở nhiều quốc gia, nhưng ở Việt Nam thì chỉ mới được quy định trong Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi)

Theo quy định tại :

- tiết d, điều 57: Người bị bắt, Dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự (sửa đổi) quy định:

d) Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội;

-  tiết c, Điều 58: Người bị tạm giữ, Dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự, quy định:

c) Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội;

- tiết d, Điều 59: Bị can có quy định:

d) Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội;

Theo đó người bị bắt giữ, tạm giữ, bị can hoàn toàn có quyền không khai báo những thông tin được cho là bất lợi với bản thân hay cũng có thể hiểu là “bất hợp tác” với cơ quan điều tra. Việc đặt ra quy định trong Dự thảo đã khiến dấy lên không ít suy nghĩ:

Thứ trưởng Công an Lê Quý Vương chia sẽ: “Tôi băn khoăn lắm về câu chuyện “quyền im lặng", nếu đưa vào luật thì chẳng ai làm được”. Thượng tướng Vương phân tích, trước một vụ án thì cơ quan điều tra phải bảo vệ bị hại. "Họ chết rồi có tỉnh lại để tố giác tội phạm không? Và nếu như nghi phạm bất hợp tác, không khai báo hoặc chờ vài ngày đến khi Luật sư đến thì vụ án sẽ như thế nào”. Dưới cách hiểu hiện nay của phần lớn người dân, quyền im lặng được xem là quyền không cần khai bất cứ điều gì, nếu chỉ hiểu theo cách hiểu đó thì sẽ gây không ít khó khăn cho cơ quan điều tra cũng như khó đảm bảo tính công bằng của pháp luật, nhất là với thủ tục pháp lý hiện nay để Luật sư có thể đến hỗ trợ thân chủ cũng mất một khoảng thời gian, trong thời gian đó sẽ gây bao nhiêu khó khăn cho quá trình điều tra.

Nhưng nếu không quy định “quyền im lặng” thì cũng không được, trong thời gian qua từng có không ít vụ việc cơ quan điều tra dùng nhục hình, ép cung, móm cung, làm sai lệch sự thật của vụ án nhằm nhanh chóng kết án, chưa kể nếu bị can, bị cáo không khai báo sẽ bị hội đồng xét xử xử phạt nghiêm khắc hơn.

Gắn liền với "quyền im lặng" còn có quyền tự bào chữa, nhờ luật sự hoặc người bào chữa đã được quy định tại khoản 4, điều 31 Hiến pháp năm 2013. Đây là quyền tự do dân chủ trọng yếu trong các quyền tự do dân chủ của công dân, trở thành mọi nguyên tắc tố tụng căn bản phải được tôn trọng và triệt để thực hiện. Cũng như trong Thông tư số 2225-HCTP ngày 24/10/1956 của Bộ Tư pháp theo tinh thần chỉ đạo kiểm điểm công tác tư pháp của Chủ tịch Hồ Chí Minh, rằng nếu người bị tạm giữ, bị can, bị cáo không được sử dụng đầy đủ quyền bào chữa thì không gọi là có công lý. Hiến pháp 2013 cũng ghi nhận nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được đảm bảo, trong đó đề cao vị trí, vai trò của chủ thể tham gia tranh tụng là luật sư ( khoản 5, Điều 103). Những nội dung mới nói trên cần được quán triệt và thể hiện trong các nguyên tắc và qui định cụ thể của Chương VII ( mới) của Bộ luật TTHS về bào chữa như Liên đoàn Luật sự Việt Nam đề xuất.

            Quyền im lặng có nên quy định?

            Thực tế vai trò của quyền im lặng không thể nào phủ nhận, có thể xem đây là một quyền tiến bộ trong việc đảm bảo quyền con người nhưng nếu áp dụng một cách rập khuôn quyền im lặng vào luật tố tụng hình sự Việt Nam thì sẽ gây không ít tai hại. Dưới gốc độ bản thân, thiết nghĩ quyền im lặng cần được ghi nhận nhưng có những điều chỉnh, thay đổi phù hợp với pháp luật, hướng đến sự tự nguyện, tức bị can, bị cáo có quyền im lặng cho đến khi có luật sư đến, tuy nhiên những gì bị can, bị cáo khai trước khi luật sư đến sẽ giúp họ giảm tội; đồng thời hoàn thiện hóa thủ tục pháp lý để luật sư hỗ trợ thân chủ, tránh kéo dài như hiện nay.