Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 6398-5:1999 về Đại lượng và đơn vị - Điện và từ

0.1. Cách sắp xếp các bảng

Bảng các đại lượng và đơn vị trong TCVN 6398 được sắp xếp để các đại lượng nằm ở trang bên trái và các đơn vị tương ứng nằm ở trang bên phải.

Tất cả đơn vị nằm giữa hai vạch liền thuộc về các đại lượng nằm giữa hai vạch liền tương ứng ở trang bên trái.

0.2. Bảng đại lượng

Những đại lượng quan trọng nhất trong TCVN này được đưa ra cùng với kí hiệu của chúng, và trong phần lớn các trường hợp cả định nghĩa của chúng nữa. Những định nghĩa này được đưa ra chủ yếu để nhận biết: không nhất thiết là định nghĩa đầy đủ.

Đặc trưng véctơ của một số đại lượng được đưa ra, đặc biệt khi cần cho định nghĩa nhưng không phải là cố gắng làm cho những định nghĩa này trở thành hoàn thiện.

Trong phần lớn các trường hợp, chỉ một tên và chỉ một kí hiệu được đưa ra cho một đại lượng; nếu hai hay nhiều tên hoặc hai hay nhiều kí hiệu được đưa ra cho cùng một đại lượng và không có sự phân biệt đặc biệt nào thì chúng bình đẳng như nhau. Nếu tồn tại hai loại chữ nghiêng ( ví dụ , , , , g, g... ) thì chỉ một trong hai được đưa ra. Điều đó không có nghĩa là loại chữ kia không được chấp nhận. Nói chung khuyến nghị rằng các kí hiệu như vậy không được cho những nghĩa khác nhau. Kí hiệu trong ngoặc đơn là " kí hiệu dự trữ " để sử dụng trong bối cảnh cụ thể khi kí hiệu chính được dùng với nghĩa khác.

0.3. Bảng đơn vị

0.3.1. Tổng quát

...

...

...

Các đơn vị được sắp xếp như sau:

a) Tên của các đơn vị SI được in lớn hơn khổ chữ thường. Các đơn vị SI đã được thông qua ở Hội nghị cân đo toàn thể (CGPM). Đơn vị SI cùng bội và ước thập phân của chúng được khuyến nghị, mặc dù bội và ước thập phân không được nhắc đến;

b) Tên của đơn vị không thuộc SI mà được dùng cùng với các đơn vị SI do tầm quan trọng trong thực tế của chúng hoặc do chúng được sử dụng trong những lĩnh vực chuyên ngành thì được in bằng khổ chữ thường.

Những đơn vị này được phân cách với các đơn vị SI của cùng môt đại lượng bằng đường không liền nét;

c) Tên của đơn vị không thuộc SI mà có thể dùng tạm thời với đơn vị SI thì được in nhỏ (nhỏ hơn khổ chữ thường) ở cột "Các hệ số chuyển đổi và chú thích";

d) Tên của đơn vị không thuộc SI mà không nên dùng cùng với đơn vị SI chỉ được đưa ra ở phụ lục trong một số phần của TCVN 6398. Những phụ lục này chỉ là tham khảo. Chúng được sắp xếp vào ba nhóm:

1) Tên riêng của các đơn vị trong hệ CGS;

2) Tên của các đơn vị dựa trên foot, pound, giây và một số đơn vị liên quan khác;

3) Tên của các đơn vị khác.

...

...

...

Đơn vị nhất quán của đại lượng có thứ nguyên một là số một (1). Khi biểu thị giá trị của đại lượng này thì đơn vị 1 thường không được viết ra một cách tường minh.

Không dùng các tiếp đầu ngữ để tạo ra bội và ước của đơn vị này. Có thể dùng lũy thừa của 10 để thay cho các tiếp đầu ngữ.

Ví dụ:

Chỉ số khúc xạ              n = 1,53 x 1 = 1,53

Số Reynon                    Re = 1,32 x 10³

Vì góc phẳng thường được thể hiện bằng tỷ số giữa hai độ dài, góc khối bằng tỷ số giữa diện tích và bình phương của độ dài, nên năm 1980 Ủy ban Cân đo quốc tế (CIPM) đã quy định là trong hệ đơn vị quốc tế, radian và steradian là các đơn vị dẫn xuất không thứ nguyên. Điều này ngụ ý rằng các đại lượng góc phẳng và góc khối được coi như là đại lượng dẫn xuất không thứ nguyên. Các đơn vị radian và steradian có thể dùng trong biểu thức của các đơn vị dẫn xuất để dễ dàng phân biệt giữa các đại lượng có bản chất khác nhau nhưng có cùng thứ nguyên.

0.4. Công bố về số

Tất cả các số trong cột "Định nghĩa" là chính xác.

Khi các số trong cột" Hệ số chuyển đổi và chú thích" là chính xác thì từ “chính xác" được thêm vào trong ngoặc đơn sau số đó.

...

...

...

Các mục thuộc phần này của TCVN 6398 nhìn chung phù hợp với các khuyến nghị của IEC 60027-1 : 1995.

Nếu một tên hoặc một kí hiệu trong bảng không phù hợp với tên hoặc kí hiệu do Ủy ban Kỹ thuật  điện quốc tế (IEC) đưa ra, thì điều đó được chỉ rõ trong cột "Hệ số chuyển đổi và chú thích".

0.5.1. Phương trình và đại lượng

Đối với điện và từ, các hệ phương trình khác nhau được xây dựng phụ thuộc vào số lượng và sự chọn lựa cụ thể các đại lượng cơ bản mà hệ phương trình dùng làm cơ sở. Để giải thích tài liệu này chỉ cần đề cập đến các hệ dưới đây.

0.5.1.1. Hệ phương trình với bốn đại lượng cơ bản

Trong hệ phương trình bốn thứ nguyên với bốn đại lượng cơ bản, có một đại lượng điện. Các đại lượng cơ bản được chọn là: độ dài, thời gian, khối lượng và dòng điện. Trong hệ đó hằng số điện môi và độ từ thẩm là các đại lượng có thứ nguyên trong các phương trình tương ứng.

Các phương trình luôn được viết dưới dạng gọi là hợp lý hóa, bởi vì trong các phương trình hệ số 4 và 2 chỉ xuất hiện trong các trường hợp có đối xứng cầu hoặc tròn tương ứng.

Hệ phương trình hợp lý hóa dựa trên bốn đại lượng cơ bản đó là hệ được dùng nhiều nhất trong các tính toán thực tế trong khoa học vật lý và trong công nghệ. Do đó, nó được gắn rất chặt với phần này của TCVN 6398.

0.5.1.2. Hệ phương trình với ba đại lượng cơ bản

...

...

...

0.5.2. Đơn vị

Các đại lượng thuộc hệ bốn thứ nguyên (xem 0.5.1.1) phải được biểu thị bởi các đơn vị của phân hệ thuộc Hệ đơn vị quốc tế với bốn đơn vị cơ bản: mét, kilôgam, giây và ampe.

0.5.3. Công nghệ dòng điện xoay chiều

Đối với các đại lượng thay đổi theo thời gian dùng trong công nghệ điện và đối với biểu diễn phức các đại lượng, IEC đã tiêu chuẩn hóa việc sử dụng chữ hoa, chữ thường và các dấu hiệu phụ thêm cho các chữ đó. Chúng được đưa ra trong IEC 60027-1:1995

Ví dụ, sự biến thiên hình sin của dòng điện theo thời gian (mục 5-1) có thể được diễn tả trong biểu diễn thực bởi:

i = cos  = I cos

trong đó  là pha, i là giá trị tức thời,  là giá trị cực đại và I là giá trị toàn phương trung bình của dòng điện.

ĐẠI LƯỢNG VÀ ĐƠN VỊ - PHẦN 5: ĐIỆN VÀ TỪ

...

...

...

1. Phạm vi áp dụng

Tiêu chuẩn này quy định tên và kí hiệu cho các đại lượng và đơn vị điện và từ. Các hệ số chuyển đổi cũng được đưa ra ở những chỗ thích hợp.

2. Tiêu chuẩn trích dẫn

IEC 60027-1:1995 Các kí hiệu chữ cái dùng trong công nghệ điện - Phần 1: Quy định chung.

3. Tên và kí hiệu

Tên và kí hiệu của các đại lượng và đơn vị điện và từ được quy định trong các trang sau đây:

ĐIỆN VÀ TỪ

...

...

...

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-1

67

...

...

...

cường độ dòng điện

I

Dòng điện là một trong các đại lượng cơ bản của SI.

Đối với dòng điện xoay chiều, xem phần giới thiệu, mục 0.5.3.

5-2

52

điện tích,

điện lượng

...

...

...

Tích phân của dòng điện theo thời gian.

Đối với dòng điện xoay chiều, xem phần giới thiệu, mục 0.5.3.

5-3

54

điện tích theo thể tích,

mật độ điện tích khối,

mật độ điện tích

Điện tích chia cho thể tích.

...

...

...

5-4

53

điện tích bề mặt,

mật độ điện tích mặt

Điện tích chia cho diện tích bề mặt

IEC không đưa ra “điện tích bề mặt".

5-5

55

...

...

...

Lực tác dụng của điện trường lên một điện tích điểm chia cho điện tícn

Đối với dòng điện xoay chiều, xem phần giới thiệu, muc 0.5.3

Đơn vị

ĐIỆN VÀ TỪ

...

...

...

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-1.a

ampe

A

Ampe là dòng điện không đổi khi chạy trong hai dây dẫn thẳng song song dài vô hạn tiết diện tròn nhỏ không đáng kể, đặt cách nhau 1 mét trong chân không sẽ gây ra trên mỗi mét dài của dây một lực  niutơn.

...

...

...

culông

C

1 C = 1 A · s

Đơn vị ampe giờ,

1 A · h = 3,6 kC (Chính xác), được dùng cho các acquy

5-3.a

culông trên mét khối

C/m³

...

...

...

5-4.a

culông trên mét vuông

C/m²

5-5.a

von trên mét

V/m

1 V/m = 1 N/C

...

...

...

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

...

...

...

5-6.1

56

điện thế

,

Đối với trường tĩnh điện, là đại lượng vô hướng mà âm gradien của nó bằng cường độ điện trường.

 = - grad

IEC đưa ra  như một kí hiệu dự phòng.

5-6.2

57

...

...

...

Đối với trường tĩnh điện, hiệu điện thế giữa điểm 1 và điểm 2 là tích phân đường từ 1 đến 2 của cường độ điện trường.

IEC cũng đưa ra “thế hiệu".

Đối với dòng điện xoay chiều, xem phần giới thiệu, mục 0.5.3.

5-6.3

58

suất điện động

E

...

...

...

5-7

60

mật độ thông lượng điện

Đai lượng véc tơ mà div của nó bằng mật độ điện tích khối

div  =

Xem 5-10.1

Điện dịch cũng được dùng

...

...

...

59

thông lượng điện

Thông lượng điện xuyên qua một phân tố bề mặt là tích vô hướng của mật độ thông lượng điện và phân tố bề mặt.

d

Thông lượng điện dịch cũng được dùng

5-9

61

điện dung

...

...

...

Điện tích chia cho hiệu điện thế

Đơn vị

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

...

...

...

5-6. a

von

V

1 V = 1 W/A

5-7. a

culông trên mét vuông

C/m²

...

...

...

5-8. a

culông

C

5-9. a

fara

F

1 F = 1 C/V

...

...

...

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

...

...

...

5-10.1

62

hằng số điện môi

IEC cũng đưa ra "hằng số điện môi tuyệt đối" cho .

5-102

206

hằng số điện,

...

...

...

F/m

(chính xác) =

8,854 188 x 10^-12 F/m

5-11

63

hằng số điện môi tương đối

...

...

...

5-12

63a

độ điện cảm

- 1

5-13

...

...

...

độ phân cực điện

IEC đưa ra D_i như một kí hiệu dự phòng.

5-14

66

mômen lưỡng cực điện

Đại lượng véc tơ mà tích véc tơ của nó với cường độ điện trường của một trường đồng nhất bằng mômen xoắn

...

...

...

5-15

68

dòng điện theo mặt.

mật độ dòng điện

Đại lượng véc tơ mà tích phân của nó theo một mặt đã cho bằng dòng điện đi qua mặt đó

d

 cũng được dùng

...

...

...

5-16

69

dòng điện theo chiều dài.

mật độ dòng điện dài

Dòng điện trong một tấm dẫn điện chia cho chiều rộng của tấm.

IEC không đưa ra "dòng điện theo chiều dài".

Đơn vị

...

...

...

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-10. a

fara trên mét

F/m

...

...

...

5-11. a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-12. a

một

1

...

...

...

5-13. a

culông trên mét vuông

C/m²

5-14. a

culông mét

C · m

...

...

...

5-15. a

ampe trên mét vuông

A/m²

5-16. a

ampe trên mét

A/m

...

...

...

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

...

...

...

5-17

70

cường độ từ trường

Đại lượng véc tơ mà rot của nó bằng tổng của mật độ dòng điện và đạo hàm theo thời gian của mật độ thông lượng điện.

rot +

5-18.1

71

...

...

...

Trên một đường đã cho, hiệu từ thế giữa điểm 1 và điểm 2 là tích phân đường của cường độ từ trường từ 1 đến 2 dọc theo đường đó.

d

IEC đưa ra U như một kí hiệu và u như một kí hiệu dự phòng.

5-18.2

72

suất từ động

d

...

...

...

5-18.3

72a

dòng điện liên kết

Dòng điện dẫn thuần chạy trong một mạch kín.

Khi  được tạo từ  dòng điện  như nhau.

5-19

73

...

...

...

cảm ứng từ

Đại lượng véc tơ mà lực tác dụng lên một phân tố dòng điện bằng tích véc tơ của phân tố dòng điện đó và mật độ từ thông

Đơn vị

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Số mục

...

...

...

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-17. a

ampe trên mét

A/m

5-18. a

...

...

...

A

5-19.a

tesla

T

1 T = 1 N/(A · m)

1 T = 1 Wb/m² = 1 V · s/m²

...

...

...

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027- 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-20

...

...

...

từ thông

Từ thông xuyên qua một phân tố bề mặt là tích vô hướng của mật độ từ thông và phân tố bề mặt.

d

5-21

75

thế véc tơ từ

...

...

...

= rot

5-22.1

76

độ từ cảm

Đối với một mạch dẫn mảnh, là từ thông qua mạch gây ra bởi dòng điện trong mạch chia cho dòng điện đó.

5-22.2

...

...

...

độ hỗ cảm

Đối với hai mạch dẫn mảnh ( và ) là từ thông qua một mạch do dòng điện trong mạch kia gây ra chia cho dòng điện đó.

5-23.1

78

hệ số ghép

Đối với ghép cảm ứng

...

...

...

5-23.2

79

hệ số rò

 1 -

Đơn vị

...

...

...

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-20.a

vebe

Wb

1 Wb = 1 V · s

...

...

...

5-21.a

vebe trên mét

Wb/m

5-22.a

henry

H

1 H = 1 Wb/A

...

...

...

5-23.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Đại lượng

...

...

...

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-24.1

80

độ từ thẩm

...

...

...

IEC cũng đưa ra "độ từ thẩm tuyệt đối" cho .

5-24.2

207

hằng số từ,

độ từ thẩm của chân không

10^-7 H/m (chính xác) =

1,256 637 x 10^-6 H/m

...

...

...

81

độ từ thẩm tương đối

5-26

82

độ từ cảm

...

...

...

 - 1

5-27

83

mômen từ,

mômen điện từ

Đại lượng véc tơ mà tích véc tơ của nó với mật độ từ thông của một trường đồng nhất bằng mômen xoắn

...

...

...

IEC cũng định nghĩa đại lượng mômen lưỡng cực từ.

5-28

84

độ từ hóa

IEC đưa ra

...

...

...

85

độ phân cực từ

IEC đưa ra

5-30

42

năng lượng điện từ theo thể tích,

mật độ năng lượng điện từ

...

...

...

Năng lượng trường điện từ chia cho thể tích.

+

Đơn vị

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

...

...

...

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-24. a

henry trên mét

H/m

5-25. a

một

1

...

...

...

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-26. a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-27. a

ampe mét vuông

A · m²

...

...

...

Đại lượng mômen lưỡng cực từ có đơn vị Wb · m.

5-28  a

ampe trên mét

A/m

5-29. a

tesla

T

...

...

...

5-30. a

jun trên mét khối

J/m³

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

...

...

...

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-31

102

véc tơ Poynting

...

...

...

Tích véc tơ của cường độ điện trường và cường độ từ trường

Độ lớn của véc tơ Poynting là mật độ thông lượng công suất

5-32.1

23

vận tốc pha của sóng điện từ,

tốc độ pha của sóng điện từ

...

...

...

5-32.2

201

vận tốc sóng điện từ trong chân không, tốc độ sóng điện từ trong chân không

=

299 792 458 m/s (chính xác).

Nếu kí hiệu  được dùng cho tốc độ trong môi trường, thì phải dùng  cho tốc độ trong chân không.

IEC chỉ đưa ra

...

...

...

87

điện trở

(đối với dòng điện một chiều)

Hiệu điện thế chia cho dòng điện khi không có suất điện động trong dây dẫn.

Đối với dòng điện xoay chiều, xem 5-44.3.

5-34

89

điện dẫn

...

...

...

Đối với dòng điện xoay chiều, xem 5-45.3.

5-35

43

công suất (đối với dòng điện một chiều)

Đối với dòng điện xoay chiều, xem 5-49.

...

...

...

Đơn vị

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-31. a

oát trên mét vuông

...

...

...

5-32. a

mét trên giây

m/s

5-33. a

ôm

...

...

...

1 Ω = 1 V/A

5-34. a

simen

S

1 S = 1 Ω^-1

5-35. a

oát

...

...

...

1 W = 1 V · A

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

...

...

...

Định nghĩa

Chú thích

5-36

88

điện trở suất

5-37

...

...

...

điện dẫn suất,

độ dẫn điện riêng

 được dùng trong điện hóa.

5-38

91

từ trở

...

...

...

IEC đưa ra  Â như một kí hiệu dự phòng

5-39

92

từ dẫn

5-40.1

104

...

...

...

5-40.2

105

số pha

...

...

...

16

tần số

Số chu trình chia cho thời gian.

IEC đưa ra  như một kí hiệu dự phòng

5-41.2

17

Tần số quay

...

...

...

5-42

19

tần số góc

Đơn vị

...

...

...

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-36. a

ôm mét

Ω · m

...

...

...

5-37. a

simen trên mét

S/m

5-38. a

henry mũ trừ một

H^-1

...

...

...

5-39. a

henry

H

5-40. a

một

1

...

...

...

5-41. a

hec

Hz

1 Hz = 1 s^-1

1 Hz là tần số của một hiện tượng tuần hoàn có chu kỳ là 1 s.

5-41. b

giây mũ trừ một

s^-1

...

...

...

¹⁾ Xem IEC 60027 - 1 : 1995

5-42. a

radian trên giây

rad/s

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-42. b

Giây mũ trừ một

s^-1

...

...

...

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

...

...

...

5-43

103

độ lệch pha

Khi

Và

,

thì  là độ lệch pha.

Cũng xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

...

...

...

IEC đưa ra  như một kí hiệu dự phòng.

Chú thích về 5-43 đến 5-52: xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-44.1

93

trở kháng

(tổng trở)

Biểu diễn phức của hiệu điện thế chia cho biểu diễn phức của dòng điện.

+

...

...

...

môđun của trở kháng

Khi không sợ nhầm lẫn, có thể dùng tên trở kháng cho đại lượng 5-44.2.

5-44.3

87

điện trở

...

...

...

Phần thực của trở kháng.

5-44.4

94

điện kháng

Phần ảo của trở kháng.

Với mạch LC mắc nối tiếp,

...

...

...

Đơn vị

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-43. a

...

...

...

rad

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-43. b

một

1

5-44

...

...

...

Ω

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Đại lượng

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

...

...

...

Định nghĩa

Chú thích

5-45.1

97

điện dẫn toàn phần,

(admitan)

...

...

...

97

môđun của điện dẫn toàn phần

Khi không sợ nhầm lẫn, có thể dùng tên điện dẫn toàn phần cho đại lượng 5-45.2.

5-45.3

89

điện dẫn (đối với dòng điện xoay chiều)

...

...

...

Phần thực của điện dẫn toàn phần.

5-45.4

98

điện nạp

Phần ảo của điện dẫn toàn phần.

5-46

...

...

...

hệ số phẩm chất

Đối với các hệ không bức x, nếu:

 thì

5-47

hệ số tổn hao

...

...

...

5-48

96

góc tổn hao

5-49

...

...

...

công suất tác dụng

 d

 là công suất tức thời

Đơn vị

ĐIỆN VÀ TỪ (tiếp theo)

Số mục

Tên đơn vị

...

...

...

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-45.a

simen

S

5-46. a

một

...

...

...

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-47. a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-48. a

radian

...

...

...

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-49.a

oat

W

ĐIỆN VÀ TỪ (kết thúc)

...

...

...

Số mục

Số trong IEC 60027 - 1:1995

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-50.1

100

công suất biểu kiến

...

...

...

Khi

và

thì

...

...

...

5-50.2

101

công suất kháng

5-51

101a

hệ số công suất

...

...

...

5-52

101c

năng lượng tác dụng

,

d

Đơn vị

...

...

...

Số mục

Tên đơn vị

Kí hiệu quốc tế

Định nghĩa

Hệ số chuyển đổi và chú thích

5-50. a

von ampe

V · A

...

...

...

5-51.a

một

1

Xem phần giới thiệu, mục 0.3.2.

5-52. a

jun

J

...

...

...

5-52. b

oát giờ

W · h

1 kW · h = 3,6 MJ

Phụ lục A

(tham khảo)

Các phương trình và đại lượng ba thứ nguyên

...

...

...

Các đại lượng vật lý được định nghĩa trong hệ phương trình này theo ba đại lượng cơ bản gọi là các đại lượng Gauss.

Kí hiệu được chọn cho mỗi đại lượng Gauss là kí hiệu của đại lượng tương ứng trong hệ với bốn đại lượng cơ bản có thêm chỉ số dưới s (đối xứng).

Hệ phương trình Gauss định nghĩa điện tích như một đại lượng dẫn xuất, dựa trên định luật Coulomb cho lực giữa hai điện tích Gauss, lấy hằng số điện môi trong chân không là đại lượng có thứ nguyên một và bằng đơn vị. Vận tốc ánh sáng là thể hiện rõ trong một số phương trình kết hợp các đại lượng điện và từ sao cho độ từ thẩm trong chân không có thứ nguyên một và bằng đơn vị. Hệ phương trình Gauss được viết dưới dạng không hợp lý hóa.

Mối liên hệ của đại lượng Gauss với đại lượng bốn thứ nguyên tương ứng luôn được cho trong cột "Hệ số chuyển đổi và chú thích" ở trang bên trái.

Một số phương trình chính yếu của hệ Gauss được đưa ra trong phụ lục B.

Các đại lượng Gauss thuộc hệ Gauss ba thứ nguyên thường được đo trong hệ đơn vị CGS Gauss với ba đơn vị cơ bản centimet, gam và giây3).

HỆ GAUSS

Đại lượng

Số mục

...

...

...

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-1_s

dòng điện Gauss

Điện tích Gauss đi qua một mặt chia cho thời gian.

F/m

...

...

...

5-2_s

điện tích Gauss, điện lượng Gauss

•

Điện tích Gauss được định nghĩa bởi

trong đó  là lực trong chân không và  là khoảng cách giữa hai điểm với điện tích Gauss  và

5-5_s

...

...

...

Lực mà điện trường tác dụng lên điện tích, chia cho điện tích Gauss.

ĐƠN VỊ

HỆ GAUSS

Số mục

Đại lượng

Kí hiệu

...

...

...

Chú thích

5-1.a_s

đơn vị CGS Gauss của dòng điện

1 đơn vị CGS Gauss của dòng điện = 1 cm^3/2 · g^1/2 · s^-2

Khi

1 cm^3/2 · g^1/2 · s^-2

Dòng điện bằng

A

...

...

...

Số z được định nghĩa bởi

cm/s

Trong đó c là vận tốc ánh sáng trong chân không.

z = 2,997 924 58 x 10¹⁰

(chính xác)

5-2.a_s

đơn vị CGS Gauss của điện tích

Đơn vị này của điện tích là điện tích Gauss tác dụng lên một điện tích bằng với nó từ khoảng cách 1 centimét trong chân không một lực 1 dyn và do đó bằng

...

...

...

Khi

1 cm^3/2 · g^1/2 · s^-1

Điện tích bằng

C

= 3,335 64 x 10^-10 C

Đối với z, xem chú thích ở mục 5-1.a_s

5-5.a_s

đơn vị CGS Gauss của cường độ điện trường

...

...

...

1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

Khi

1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

Cường độ điện trường bằng

 V/m

= 2,997 924 58 x 10⁴ V/m

(chính xác)

Đối với z, xem chú thích ở mục 5-1.a_s

...

...

...

ĐẠI LƯỢNG

Số mục

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-6.1_s

điện thế Gauss

...

...

...

5-7_s

mật độ thông lượng điện Gauss

Đại lượng véc tơ mà div của nó bằng 4p lần mật độ điện tích Gauss.

div

Đôi khi đại lượng này được gọi là cảm ứng điện

5-9_s

...

...

...

Điện tích Gauss chia cho hiệu điện thế Gauss.

5-11_s

Hằng số điện môi Gauss

Mật độ thông lượng điện Gauss chia cho cường độ điện trường Gauss.

Hằng số điện môi Gauss giống hệt với hằng số điện môi tương đối.

...

...

...

Độ điện cảm Gauss

ĐƠN VỊ

HỆ GAUSS (tiếp theo)

Số mục

Đại lượng

...

...

...

Định nghĩa

Chú thích

5-6.a_s

đơn vị CGS Gauss của điện thế

1 đơn vị CGS Gauss của điện thế =

1 cm^1/2 · g^1/2 · s^-1

Khi

 1 cm^1/2 · g^1/2 · s^-1

...

...

...

 V

= 2,997 924 58 x 10² V

(chính xác)

Đối với z, xem chú thích ở mục 5-1.a_s

5-7.a_s

đơn vị CGS Gauss của mật độ thông lượng điện

1 đơn vị CGS Gauss của mật độ thông lượng điện =

1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

...

...

...

D_s = 1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

mật độ thông lượng điện bằng

 C/m²

=2,654 42 x 10^-7 C/m²

Đối với z, xem chú thích ở mục 5-1.a_s

5-9.a_s

đơn vị CGS Gauss của điện dung,

centimet

cm

...

...

...

Khi

 = 1 cm, điện dung bằng

 F = 1,112 65 x 10^-12 F

Đối với z, xem chú thích ở mục 5-1.a_s

5-11.a_s

một

1

...

...

...

HỆ GAUSS (tiếp theo)

ĐẠI LƯỢNG

Số mục

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-13_s

độ phân cực điện Gauss

...

...

...

4 p

5-17_s

cường độ từ trường Gauss

Đại lượng véc tơ mà rot của nó bằng tổng của 4p/c lần mật độ dòng điện Gauss và 1/c lần đạo hàm theo thời gian của mật độ thông lượng điện Gauss

 rot

=

...

...

...

mật độ từ thông Gauss,

cảm ứng từ Gauss

Đại lượng véc tơ sao cho lực tác dụng lên một nguyên tố dòng điện bằng 1/c lần tích véc tơ của nguyên tố dòng điện Gauss và mật độ từ thông Gauss.

=

5-20_s

từ thông Gauss

...

...

...

Xuyên qua một phân tố diện tích mặt, là tích vô hướng của phân tố diện tích mặt và mật độ từ thông Gauss.

d

=

ĐƠN VỊ

HỆ GAUSS (tiếp theo)

Số mục

Đại lượng

...

...

...

Định nghĩa

Chú thích

5-13.a_s

đơn vị CGS Gauss của độ phân cực điện

1 đơn vị CGS Gauss của độ phân cực điện =

1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

Khi

 1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

...

...

...

 C/m²

= 3,335 64 x 10^-6 C/m²

Đối với z, xem chú thích ở mục 5-1.a_s

5-17.a_s

đơn vị CGS Gauss của cường độ từ trường,

oersted

Oe

1 Oe = 1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

...

...

...

1 Oe

cường độ từ trường bằng

 A/m

= 79,577 5 A/m

5-19.a_s

đơn vị CGS Gauss của mật độ từ thông, Gauss

Gs

1 Gs = 1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

Khi

...

...

...

mật độ từ thông bằng

 T

Trong vật lý dùng kí hiệu G.

5-20.a_s

đơn vị CGS Gauss của từ thông,

maxwell

Mx

1 Mx = 1 cm^3/2 · g^1/2 · s^-1

Khi

...

...

...

từ thông bằng

 Wb.

HỆ GAUSS (kết thúc)

ĐẠI LƯỢNG

Số mục

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

...

...

...

5-25_s

độ từ thẩm Gauss

Mật độ từ thông Gauss chia cho cường độ từ trường Gauss.

Độ từ thẩm Gauss giống hệt với độ từ thẩm tương đối

5-26_s

độ từ cảm Gauss

...

...

...

5-28_s

độ từ hóa Gauss

=

ĐƠN VỊ

...

...

...

Số mục

Đại lượng

Kí hiệu

Định nghĩa

Chú thích

5-25.a_s

một

1

...

...

...

5-26.a_s

một

1

5-28.a_s

Đơn vị CGS Gauss của độ từ hóa

1 đơn vị CGS Gauss của độ từ hóa =

...

...

...

Khi

 1 cm^-1/2 · g^1/2 · s^-1

độ từ hóa bằng

 A/m

và độ phân cực từ bằng

 T

= 1,256 64 x 10^-3 T

Phụ lục B

...

...

...

Ví dụ về mối liên hệ trong các hệ phương trình khác nhau

Các đại lượng trong cột phương trình thứ hai mà khác với các đại lượng tương ứng trong cột phương trình thứ nhất được viết với chỉ số dưới s (đối xứng).

Phụ lục này cũng có trong ấn phẩm của IUPAP-SUN 1987.

Số mục

Nội dung

Hệ phương trình hợp lý hóa với bốn đại lượng cơ bản

(hệ dùng trong phần chính của TCVN 6398-5)

Hệ phương trình Gauss với ba đại lượng cơ bản

(hệ dùng trong phụ lục A của TCVN 6398-5)

...

...

...

Các phương trình Maxwell

rot

 rot

2

div

div

3

div

div

...

...

...

rot

rot

5

Lực tác dụng lên điện tích.trong điện trường

6

Mối liên hệ giữa  và

...

...

...

7

Mật độ thông lượng điện ở điểm cách điện tích  một khoảng

8

Mật độ thông lượng điện tại mặt dẫn điện với mật độ điện mặt

9

...

...

...

10

Điện dung của hai bản phẳng song song điện tích A, cách nhau một khoảng

11

Điện dung của quả cầu cô lập bán kính

C = 4per

...

...

...

12

Mối liên hệ giữa  và  trong tĩnh điện học

-grad

-grad

13

Phương trình Poisson trong tĩnh điện học trong chân không

14

...

...

...

15

Điện thế tại vị trí  đối với lưỡng cực điện trong chân không

16

Mômen lưỡng cực điện của các điện tích  cách nhau một khoảng

...

...

...